«Εκείνοι που επιθυμούν την εξουσία αποκλείεται να σκεφτούν για το καλό της ανθρωπότητας».
Ξεκίνησε το 1977 στη Θεσσαλονίκη, τότε στο θρυλικό Θεατρικό Εργαστήρι, με το «Ψωμάδικο» σε σκηνοθεσία του Θόδωρου Τερζόπουλου. Έκτοτε έχει παίξει Μπρεχτ άλλες δύο φορές σε θηριώδη έργα: Στη «Μάνα κουράγιο» για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (πάλι με τον Τερζόπουλο επικεφαλής) και στην «Όπερα της Πεντάρας» του Ζυλ Ντασέν. Ο Χρήστος Στέργιογλου, αυτός ο αθόρυβος εργάτης της σκηνής και της οθόνης πιστεύει στην τύχη. Η τύχη λέει εξάλλου πως του έφερε τον τέταρτο Μπρεχτ στο δρόμο του, τον «Γαλιλαίο» που ανεβαίνει αυτές τις μέρες στο Εθνικό. Στο καμαρίνι του Rex με το παράθυρο προς την Φειδίου, μου εξηγεί: «Η τύχη δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά η αντιμετώπιση αυτού που σου συμβαίνει. Επομένως, σαφέστατα δεν είναι τυχαίο που μου συνέβησαν και μου συμβαίνουν όλα αυτά τα πράγματα. Ακόμα και οι άνθρωποι που σε πλησιάζουν καταλαβαίνουν που πάνε. Αν αισθανθούν μια συγγένεια, μένουν. Έτσι κι εγώ».
Σαράντα χρόνια ηθοποιός νιώθει βαθιά ευχαριστημένος με ότι έχει κάνει σ’ αυτή τη δουλειά, «αλλιώς θα ήμουν μέγας αχάριστος» λέει και η φωνή του γλυκαίνει. «Προσπαθώ να είμαι πολύ μέσα σε αυτό που κάνω, δεν προσβλέπω στο αποτέλεσμα ή στο τι θα μου φέρει αυτό μετά. Μόνο στην ίδια τη δουλειά». Έχει κάνει σχεδόν τα πάντα, κλασικούς ρόλους, πειραματικό θέατρο, διεθνείς συνεργασίες, φεστιβαλικό σινεμά• πουθενά δεν σκόνταψε. Ακόμα κι όταν έπιασε τον εαυτό του «να παρασύρεται από τα αστραφτερά της τέχνης, από τη φήμη και τα παρατράγουδά της. «Το σταμάτησα μόνος μου. Είπα “να το μικρόβιο, πάρε μια ασπιρίνη”. Μέχρι στιγμής, δηλαδή παίρνω ασπιρίνες, στο νοσοκομείο δεν έχω πάει. Ευτυχώς».
Είστε ποτέ αρκετά έτοιμος να παίξετε ένα ρόλο;
Δεν ξέρω. Κάθε φορά νομίζω ότι δεν θα περάσω αυτό το στάδιο και όταν έρχεται η στιγμή του παρά πέντε, νιώθω σαν να το περνάω για πρώτη φορά. Θέλει πολλή μελέτη, συγκέντρωση, συνεννόηση με το σκηνοθέτη και τους συμπαίκτες. Δεν είσαι μόνος σου, δεν πρέπει να τα καταφέρεις με τον εαυτό σου, είναι ο συνδυασμός των πραγμάτων και πάντα θα είναι έτσι.
Ο Γαλιλαίος πάντως, σηματοδοτεί την επιστροφή σας στους κορυφαίους ήρωες.
Δεν τα μετράω έτσι. Αντιμετωπίζω όλους τους ρόλους με την ίδια διάθεση. Απλώς όταν πρόκειται για μεγάλους ρόλους αυξάνει η δυσκολία. Έτσι κι ο Γαλιλαίος με απασχολεί τέσσερις μήνες τώρα. Η ευθύνη της εργασίας είναι πολύ μεγαλύτερη αλλά αυτό είναι το μπακάλικο θέμα. Από εκεί και πέρα, είναι αναγκαίο να βρεις την αλήθεια των λόγων που πρέπει να κάνεις δικά σου. Ο Γαλιλαίος ξεστομίζει πολλές παγκόσμιες αλήθειες και σε συνδυασμό με τη γραφή του Μπρεχτ το υλικό γίνεται ακόμα πιο δυνατό. Και την αλήθεια του κόσμου μόνο με τη δική σου αλήθεια μπορείς να την αντιμετωπίσεις. Έτσι παλεύω με τον εαυτό μου.
Υπάρχουν έργα με τα οποία θέλετε να συναντηθείτε;
Όχι, ποτέ δεν το έζησα αυτό. Έχω παίξει ένα έργο στο οποίο θα ήθελα να ξαναπαίξω, μετά τα 70 μου, «Το τέλος του παιχνιδιού». Ήμουν στα 50 μου, ίσως όχι αρκετά ώριμος για να καταλάβω το κείμενο και θα ήθελα να το ξαναδώ, να το ξαναμιλήσω.
Στα τωρινά λοιπόν, ποιός είναι ο Γαλιλαίος;
Ένα αντιφατικό πρόσωπο, παλεύει μέσα του. Κάνει συμβιβασμούς ενώ θα μπορούσε να είναι ασυμβίβαστος γιατί είναι ένας σπουδαίος επιστήμονας, πολύ τολμηρός στην εποχή του, που ισχυρίζεται ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος. Ανακαλύπτει την κινητικότητα του, την απέραντη αρμονία του. Χρειαζόταν μεγάλο θάρρος για ειπωθούν όλα αυτά. Κι όταν τα διατυπώνει έρχεται αντιμέτωπος με τις συνέπειες της θρησκευτικής εξουσίας. Αναγκάζεται να παραιτηθεί από τα επιτεύγματα του. Και το ερώτημα που γεννιέται είναι αν έκανε καλά ή όχι. Στο τέλος του έργου ομολογεί ότι δεν έχει θέση στον κόσμο της επιστήμης εφόσον την πρόδωσε. Δεν υπηρέτησε τον σκοπό της επιστήμης να ελαφρώσει το μόχθο της ανθρώπινης ύπαρξης. Σκέφτεται δε, αν «θα μπορούσε σε αυτές τις εποχές η ακλόνητη στάση ενός και μόνο ανθρώπου να ταρακουνήσει τον κόσμο».
Εσείς, το πιστεύετε;
Όχι, δεν νομίζω ότι μπορούμε να επενδύσουμε σε ένα πρόσωπο δεν νομίζω ότι μπορούμε να βρούμε. Υπάρχει μια φράση στο έργο που λέει πως «αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες».
Η άλλη λύση είναι οι συλλογικότητες.
Μα και τις συλλογικότητες τις ξεπέρασε η εποχή. Ο καθένας ενδιαφέρεται για το ατομικό του συμφέρον. Οι εξουσίες οχυρώνουν τον άνθρωπο κι αυτό συμβαίνει και σήμερα. Βλέπεις ανθρώπους που δίνουν την εντύπωση ότι έχουν μια ιδεολογία και μόλις αναλαμβάνουν εξουσία αλλάζει το πράγμα – κάτι παθαίνουν. Πιστεύω πως εκείνοι που επιθυμούν την εξουσία αποκλείεται να σκεφτούν για το καλό της ανθρωπότητας. Είναι επικίνδυνο το ρούχο της εξουσίας όταν φοριέται. Χαίρομαι που δεν την πόθησα ποτέ. Γιατί αν τη θελήσεις, κάνεις τα πάντα, εγκλήματα, πατάς επί πτωμάτων, δε βλέπεις, δεν ακούς και την κατακτάς. Χάνουν τις αισθήσεις τους οι άνθρωποι της εξουσίας.
Ποια καινούργια ηθική φέρνει η δική μας εποχή με την οποία δεν θα συνθηκολογούσατε για κανένα λόγο;
Δεν θα διαπραγματευόμουν αυτά που βλέπω και ακούω. Ότι το ρούχο που φορώ είναι μαύρο. Φυσικά δεν ξέρω πως θα αντιδρούσα αν με απειλούσαν με ένα πιστόλι στον κρόταφο. Ο άνθρωπος όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με το θάνατο βλέπει τους φόβους του να μεγαλώνουν πιο πολύ από το μπόι του. Αν και σήμερα, παρότι η ζωή μας δεν απειλείται ακριβώς, παριστάνουμε ότι δεν βλέπουμε την αλήθεια ή δεν έχουμε το θάρρος να την φωνάξουμε. Είμαστε αιχμάλωτοι σε ένα απόλυτο χάος. Κάνουμε αυτό που μας λένε χωρίς να φέρουμε καμιά αντίρρηση. Είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα που κοιτάζει μόνο τον εαυτό του.
Τι είδους δυνάμεις έχουν πάρει τη θέση της Ιεράς Εξέτασης;
Ο καπιταλισμός είναι μια αντίστοιχη κατάσταση. Επιβάλλει τρόπο ζωής. Είναι αδηφάγος, θέλει να μεγαλώσει κι άλλο, δεν σκέφτεται αυτόν που δεν έχει να φάει αρκεί να τρώει αυτό. Στα χρόνια του Γαλιλαίου ήταν ο Θεός και η Εκκλησία• σήμερα ο θεός είναι το χρήμα. Και νομίζω πως το τότε σύστημα ίσως να είχε και κάποιες ρωγμές ενώ σήμερα δεν υπάρχει καμία ελπίδα. Έχουν καταφέρει να μην υπάρχει άλλη φωνή.
Τελικά, ο κόσμος προχωρά ή είναι κι αυτό μια ψευδαίσθηση;
Ο κόσμος προχωρά αλλά δεν ξέρω αν αυτό λέγεται πρόοδος. Γιατί η εξέλιξη, στον καιρό μας, φέρνει άφθονες καταστροφές. Δες πως έχουν αλλοτριωθεί οι ανθρώπινες σχέσεις με τα social media. Ή το τραπεζικό σύστημα που ελέγχει ολοένα και περισσότερους τομείς της ζωής σου. Και το χειρότερο ανάμεσα σε όλα αυτά είναι το πιστεύουμε ότι αυτή η πιο ενδεδειγμένη λύση. Αισθανόμαστε ασφάλεια…
Στ’ αλήθεια, τι μπορεί να μας σώσει;
Η επανάσταση, η διεκδίκηση του δίκαιου; Να είμαστε ακλόνητοι στις θέσεις μας ή να δουλεύουμε υπογείως ή να υπομένουμε; Δεν ξέρω. Οι αρετές δεν εξαρτώνται από τη δυστυχία μας, όπως ευαγγελιζόταν η Εκκλησία. Νομίζω πως η σωστή σκέψη, ο προβληματισμός, η αφοσίωση στο καλό είναι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουμε σε αυτές τις συνθήκες.
Είχατε ποτέ την ανάγκη να κάνετε ηρωικά πράγματα;
Δεν νομίζω. Ίσως επί Χούντας κάναμε ηρωισμούς αλλά οι πράξεις μας δεν είχαν σκέψη πίσω τους γιατί ήμασταν πολύ νέοι.
Πώς αντιλαμβάνεστε τον ηρωισμό σήμερα;
Να μην βάζεις τον εαυτό σου πιο πάνω από τους άλλους. Να θεωρείς πως όλοι είναι ίσοι με σένα. Κι έτσι το κακό που γίνεται στον άλλον θα το νιώθεις σαν να συμβαίνει σε σένα. Και το δικό σου καλό θα το χαίρεται και κάποιος άλλος.
Η τέχνη είναι δύναμη προόδου; Έχει κοινωνική σημασία όπως και η επιστήμη;
Αν γίνεται για το καλό της ανθρωπότητας. Και δεν μιλάμε για τη στρατευμένη τέχνη αλλά για την τέχνη που σε κάνει να αισθάνεσαι καλύτερα, να βλέπεις και να νιώθεις περισσότερο, να διεγείρει τις αισθήσεις και το συναίσθημα σου.
Σε προσωπικό επίπεδο έχετε βιώσει αυτή την πρόοδο;
Δεν θα μπορούσα να ζήσω αν δεν έκανα αυτή τη δουλειά. Κάτι μένει από κάθε διάβασμα, κάθε λόγο που προφέρω. Και φυσικά ως ηθοποιός είμαι υποχρεωμένος να εκφράζομαι ολόκληρα. Κάτι που με βοηθάει να το κάνω και στη ζωή, όπου τις περισσότερες φορές κρατιέμαι. Η Τέχνη είναι σαν να αντικρίζεις ένα ωραίο φυσικό τοπίο: Αρχίσει να σε επηρεάζει, το κουβαλάς όταν θα επιστρέψεις στην πόλη, το αναζητάς όταν σου λείπει. Ακόμα και η ομορφιά λοιπόν έχει επίδραση στον άνθρωπο πόσω μάλλον και η τέχνη που έχει a priori ομορφιά μέσα της.
Ο χώρος της τέχνης έχει πιο ανοιχτά μυαλά;
Δεν νομίζω. Το ίδιο με συγκινεί που μια καθαρίστρια είναι επιμελής όσο ένας ταλαντούχος φωτιστής ή ένα έργο τέχνης στο σύνολο του. Για μένα είναι τέχνη να κάνεις καλά τη δουλειά σου. Αν οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν στο να κάνουν καλά τη δουλειά τους κι όχι να σκέφτονται τι θα κερδίσουν από αυτό, όλα θα κυλούσαν πιο αρμονικά.
Πηγή: Tospito