«Πρέπει να ξεφύγουμε από το μαζοχισμό του δυτικού πολιτισμού».
Από κάθε άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ακούγονται δύο βραχνές φωνές, αποτέλεσμα κάποιας κοινής φθινοπωρινής γρίπης. Λίγο αργότερα, η ακρόαση της απομαγνητοφώνησης αποκαλύπτει τελικά μια υπερπροσπάθεια ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που θέλουν να επικοινωνήσουν και γι’ αυτό το λόγο κρύβει κάτι το κωμικό• τουλάχιστον μέχρι το σημείο που η Ελλη Παπακωνσταντίνου, η συνεντευξιαζόμενη, διαπιστώνει πως «έχουμε αρρωστήσει και δεν το έχουμε καταλάβει. Δεν είναι καλές εποχές αυτές που ζούμε, δεν μεγαλώνουμε σε ένα υγιές περιβάλλον» τονίζει και δίνει ευθεία πάσα στην τελευταία της σκηνοθεσία: Το «Γυναίκα και Λύκος» που φιλοξενείται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Και σε αυτήν την περίπτωση η Παπακωνσταντίνου κινήθηκε χρησιμοποιώντας το σύστημα βάσει του οποίου εξαπλώνεται μια αρρώστια – παρουσιάζοντας την παράσταση για πρώτη φορά στην Καέν της Γαλλίας. «Σε τέτοιες εποχές ο πολιτισμός είναι ένας τρόπος να συνομιλήσουμε με ευρωπαϊκούς λαούς, χωρίς στεγανά. Όταν συνομιλείς μέσω της τέχνης, συνομιλείς πολλαπλασιαστικά, επιδράς σε πολύ περισσότερους ανθρώπους. Η Τέχνη είναι ιός που εξαπλώνεται και όπως λέει ο Γουίλιαμ Μπάροουζ “η γλώσσα είναι υιός”». Πόσω μάλλον όταν το διακύβευμα της νέας της δουλειάς είναι η ευτυχία ή «ένας έμμεσος τρόπος να μιλήσεις για την κρίση».
Σκηνοθετείτε ένα νέο ελληνικό έργο, κάτι που δεν σας συμβαίνει συχνά. Τι είδατε σε αυτό – έναν απόγονο του Ιψεν ίσως;
Η Ελένη Πέγκα είναι μια «ανοιχτή» συγγραφέας, έχει δηλαδή ένα σπάνιο προσόν. Το έργο μπορεί να φέρει γονίδιο Ιψεν, αλλά για μένα δεν είναι αυτό το κυρίαρχο στοιχείο του. Ξεκινάει με μια άλλη Νόρα που ανοίγει την πόρτα για να φύγει. Έχει μια ρεαλιστική βάση, αλλά φέρει πολλά στοιχεία παραμυθιού• είναι ένα σκοτεινό παραμύθι για ενήλικες. Ένα έργο διαπραγμάτευσης πάνω στο θέμα της ευτυχίας και βάζει πολλά δραματικά πρόσωπα να τοποθετούνται πάνω στο θέμα της ευτυχίας. Η ηρωίδα, η Γυναίκα, διεκδικεί την άγρια ευτυχία αλλά αποτυγχάνει. Κι αυτό -αν θέλετε- είναι μια αντιστροφή στον Ιψεν, αφού το «Κουκλόσπιτο» τελειώνει θριαμβευτικά.
Πώς διαπραγματεύονται την ευτυχία οι σημερινοί άνθρωποι;
Το θέμα της ευτυχίας είναι συνδεδεμένο με τη γνώση του θανάτου. Ο σύγχρονος άνθρωπος φέρει το άγχος του τέλους. Ζει σε ένα περιβάλλον έντονα καπιταλιστικό, έντονα ανταγωνιστικό όπου οφείλει να εκπληρώσει το διακύβευμα της ευτυχίας σαν να είναι ο μείζον στόχος του. Πιέζεται να είναι πρωταγωνιστής, να είναι ευτυχής, να καταναλώνει και συνάμα, σε υπαρξιακό επίπεδο, πιέζεται από τη γνώση του θανάτου – ένα δεδομένο που έστω κι ενδόμυχα προσμετρά καθημερινά στην ευτυχία του. Σε αυτό το σημείο, στον δυτικό κόσμο, στα μεγάλα αστικά κέντρα, το… χάνουμε. Γιατί προφανώς την ευτυχία δεν την κατακτάς έτσι• απεναντίας απομακρύνεσαι από την ανθρώπινη υπόστασή σου.
Επομένως, ο πολιτισμός – όπως έχει διαμορφωθεί -είναι μια κατάσταση απόσχισης από την επιθυμία και το πάθος;
Φυσικά. Ο πολιτισμός είναι μια μηχανή χρήματος. Πέραν αυτού όμως, ο καθένας μπορεί να αποκλίνει – και το έργο δίνει αυτή την υπόσχεση της απόκλισης. Η ηρωίδα μας ας πούμε εγκαταλείπει αυτή τη μηχανή. Αναφωνεί «θέλω να γίνω ζώο» αναζητώντας την ελευθερία της. Οδηγείται προς το ζώο.
Κάτι που σημαίνει ότι ο Λύκος δεν είναι πάντα κακός.
Πράγματι. Υπάρχουν πολλά παλιά κείμενα από φεμινίστριες που έχουν ανατρέψει την εικόνα του λύκου σαν κάτι αρνητικό.
Ο άνθρωπος είναι συμφιλιωμένος με την άγρια πλευρά του;
Θεωρώ πως είναι ένα ρευστό πεδίο, έχει πάρα πολλές δυνατότητες. Εν μέσω κρίσης πάντως, βλέπω πόσο οι άνθρωποι έχουν αλλάξει: Επειδή καταρρέει το πλαίσιο του πολιτισμού γύρω τους, έχουν έρθει σε επαφή με το ζώο μέσα τους. Βλέπω λύκους γύρω μου να κατασπαράζουν άλλους λύκους. Καταρρέει ο καθωσπρεπισμός, κι αυτό συμβαίνει σε κάθε εμπόλεμη εποχή εφόσον αναδεικνύεται το ένστικτο της επιβίωσης. Η κρίση έχει αφαιρέσει τα στρώματα καθωσπρεπισμού κι έχει εκθέσει τον ωμό πυρήνα της φύσης του ανθρώπου. Βεβαίως, πάντα υποβόσκει το ένστικτο, απλώς καλύπτεται με δομές – κατασκευάσματα ώστε να μπορεί να επικρατεί συγκαλυμμένα στον άλλο.
Τι ακονίζει στις μέρες μας τα ζωώδη μας ένστικτα;
Ο Τόμας Χομπς λέει πως ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που μοιάζει πάρα πολύ με το άλλο ζώο δίπλα του. Επομένως μπορεί να συνυπάρχει, ξέρει να διακρίνει τους εχθρούς και τους φίλους. Τι είναι λοιπόν αυτό που ομαδοποιεί τους ανθρώπους, ενεργοποιεί την ετερότητα και την ανάγκη επικράτησης στον άλλο; Εκεί ξεκινάει η μάχη και ο μεγάλος αγώνας της επιβίωσης. Γιατί στην πραγματικότητα ο άνθρωπος προσπαθεί να επιβιώσει μέσα από τον συνάνθρωπό του.
Κατά την άποψή σας λοιπόν, τι είναι ευτυχία;
Η απόσχιση από όλα αυτά που ζούμε. Κάτι έχει χαθεί στην αγωνία να πρωτεύσουμε και να πούμε πως είμαστε κάποιοι. Πρέπει να βγάλουμε φορτία από πάνω μας. Ευτυχία λοιπόν είναι η συμφιλίωση με την έννοια του θανάτου, ότι δεν χρειάζεται να αποδεικνύουμε καθημερινά πως πρέπει να επικρατούμε στο συνάνθρωπό μας. Αντίθετα, πρέπει να εκπαιδευτούμε στη σκέψη πως είμαστε ένας από τους πολλούς που κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί. Πρέπει να εκπαιδευτούμε ώστε να μην σκεφτόμαστε συντηρητικά – γιατί πίσω από όλη αυτή τη βία υπάρχει μια βαθιά συντήρηση, η ανάγκη να συντηρήσουμε τα κεκτημένα μας. Πρέπει να ξεφύγουμε από το μαζοχισμό του δυτικού πολιτισμού. Να προφυλάξουμε την υγεία μας, αυτό που είμαστε, να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας στη συμπόνια. Ο λόγος για τον οποίο υπάρχει ο άνθρωπος στον κόσμο –κι εδώ ίσως ακουστώ σαν Βουδίστρια– είναι για να νιώθει ευτυχής. Και τελικά είναι απλό να είσαι ευτυχής. Έχουμε να διδαχτούμε πολλά από τους απλούς ανθρώπους.
Υπό αυτήν την έννοια ποια είναι η ιδανική Γυναίκα για εσάς;
Δεν ξέρω. Ομως αγαπάω πάρα πολύ τις γυναίκες που τράβηξαν μια δική τους πορεία με πόνο, θυσίες, αφήνοντας πίσω τους πράγματα. Γυναίκες που δεν έκαναν αυτό που τους υπαγόρευσαν.
Πηγή : Tospirto