«Είμαι μαζί με τους εξεγερμένους νέους, αρκεί να χτυπάνε την εξουσία στο ψητό κι όχι να καίνε μικρομάγαζα».
Φοιτήτρια, άφραγκη σχεδόν, διαθέτω κάποια από τα λιγοστά χρήματα που έχουν απομείνει στο πορτοφόλι μου για μια θέση στο θεατρικό talk of the town. Ο «Γυάλινος κόσμος» στο Εμπρός συνοδευμένος από άφθονες παροτρύνσεις οι οποίες καταλήγουν σε μια, μόνο, φράση: «Πρέπει να τον δεις». Είναι χειμώνας του 1997. Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, θέλω να θυμάμαι αυτά τα χρήματα ως επένδυση. Και τον Δημήτρη Μαυρίκιο ως ένα δημιουργό και μυητή μου στην τέχνη του θεάτρου• όπως αυτή αγαπιέται από ένα θεατή με άγουρο βλέμμα. Αυτές οι αυτοαναφορικές σκέψεις κυκλοφορούν στο μυαλό μου, καθώς προσπαθώ να οργανώσω την ατζέντα της συζήτησης με τον κορυφαίο σκηνοθέτη. Ειδικά τώρα που αυτή χαρακτηρίζεται από μια ακόμα ευτυχή συγκυρία: Ο Δημήτρης Μαυρίκιος συναντά ξανά τον Τένεσι Ουίλιαμς, γεγονός που ο ίδιος χαρακτηρίζει «απίστευτη σύμπτωση». «Όταν η Μπέττυ Αρβανίτη μού πρότεινε το “Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι” της απάντησα πως, αν μου ζητούσε να διαλέξω “εν λευκώ” έργο για να συνεργαστούμε, το ίδιο θα επέλεγα. Μείναμε και οι δύο έκπληκτοι, όπως και όταν ανακαλύψαμε λίγο αργότερα ότι εκείνη γέννησε και εγώ γεννήθηκα μια 19η Ιουλίου, Πρωτοχρονιά των αρχαίων Αιγυπτίων, σε διαφορετικές χρονιές, εννοείται». Κι έτσι, καθώς διαπιστώνω πως οι άνθρωποι και τα συμβάντα κάνουν ένα μεγάλο, ενίοτε ωραίο, κύκλο μέσα στα χρόνια, θυμάμαι τη φράση του ίδιου του Ουίλιαμς πως «ο χρόνος είναι η μακρύτερη απόσταση μεταξύ δυο τόπων».
Θα λέγατε πως ο Τένεσι Ουίλιαμς είναι ένας συγγραφέας με τον οποίο επικοινωνείτε ιδιαίτερα;
Ο Τένεσι Ουίλιαμς είναι -μαζί με τον Πιραντέλο- ο πιο αγαπημένος μου. Θα μου πείτε «τι σχέση έχουν μεταξύ τους οι δυο;». Νιώθω ότι – αντίθετα, ας πούμε, από τον Μπέκετ – πιστεύουν στη δύναμη της σκηνοθεσίας. Δεν «προσλαμβάνουν» τον σκηνοθέτη ως εργολάβο-εκτελεστή μιας σκηνικής δημιουργίας που οι ίδιοι έχουν -ή θα ήθελαν να έχουν- ανεβάσει. Τον παροτρύνουν να ελευθερώσει δυναμικά το έργο τους από τη μορφή του αναγνώσματος στην οποία του το παραδίδουν. Ο Ουίλιαμς είναι σαν να σου ψιθυρίζει «τετραγώνισε τον κύκλο μου». Ο Πιραντέλο πάλι σου λέει «στρογγύλεψε το τετράγωνό μου». Ό,τι πιο προκλητικό μπορεί να σου τύχει, όταν κάνεις τη δουλειά μου. Άλλωστε, κινούνται και οι δυο τόσο ριψοκίνδυνα πάνω στη γραμμή των συνόρων μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας, διαύγειας και τρέλας, βιώματος και φαντασίωσης, που δεν θα μπορούσα να μην τους θαυμάζω. Ειδικά που αυτοβιογραφούνται τόσο σπαρακτικά, ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Σχεδόν 20 χρόνια μετά, κι όμως παρά το εφήμερο της θεατρικής τέχνης, η σκηνοθεσία σας στον «Γυάλινο κόσμο» έχει πάρει σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Πώς σας βρίσκει αυτή η διαπίστωση;
Είναι μια δικαίωση. Και όχι μόνο δική μου και των συνεργατών μου. Είναι μια δικαίωση και του Τένεσι Ουίλιαμς, επειδή εκατοντάδες ανεβάσματα του έργου ανά τον κόσμο γύριζαν την πλάτη στην πρωτότυπη εκδοχή του, αυτήν που επέλεξα, στην οποία ο Ουίλιαμς έχει εντάξει μια οθόνη για 44 προβολές παράλληλα με τη θεατρική δράση.
Γενικότερα σας ικανοποιεί η αποδοχή του έργου σας από το κοινό του θεάτρου;
Αν πω «όχι», θα είναι ψέμα, αχαριστία. Κι αν πω ένα σκέτο «ναι», θα μοιάζω με μακάριο νήπιο, πασαλειμμένο με σοκολάτα, που το ρωτάνε αν του άρεσε το προφιτερόλ… Εννοείται ότι κάνω το δεύτερο, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη μου προς το κοινό, γιατί εκείνο κυρίως αντάμειψε γενναιόδωρα τη δουλειά μου.
Η τεράστια επιτυχία του «Εμπρός» και φυσικά τα, μέχρι τότε πεπραγμένα σας, λειτούργησαν ως ευθύνη ή, κάποιου είδους, κληρονομιά για τη φετινή σας σκηνοθεσία;
Με την επιτυχία του «Γυάλινου Κόσμου» οι προτάσεις να σκηνοθετήσω άλλα έργα του Ουίλιαμς ήταν αρκετές, αλλά οι απαντήσεις μου αρνητικές, επειδή δεν ήθελα να κάνω κατάχρηση μιας τέτοιας «κληρονομιάς». Περίμενα σχεδόν δυο δεκαετίες μέχρι να ασχοληθώ ξανά με έργο του Ουίλιαμς. Ή πάλι δεν έκανα κάποια άμεση επένδυση πάνω στην επιτυχημένη ζεύξη θεάτρου και κινηματογράφου. Ο «Γυάλινος Κόσμος» ήταν το επιστέγασμα μιας τέτοιας αναζήτησής μου κατά τη διάρκεια μιας άλλης 20ετίας, εκείνης που είχε προηγηθεί από το 1977 ως τότε. Είχα ήδη «ντύσει» με κινηματογράφο δυο όπερες και δυο θεατρικές παραστάσεις, κάτι «προκλητικό» για το τότε συντηρητικό θεατρικό κατεστημένο, οι εκφραστές του οποίου με κατακεραύνωναν. Παρά την επιτυχία του «Γυάλινου Κόσμου» είπα στον εαυτό μου «τώρα θα δοκιμάσεις τι μπορείς να κάνεις στο θέατρο χωρίς να βάλεις κινηματογράφο μες στην παράσταση». Και ήρθε η επόμενη δουλειά, το «Έβδομο Ρούχο», όταν ο Λευτέρης Βογιατζής μου ζήτησε να σκηνοθετήσω στο θέατρό του κάτι που θα ήθελα. Αλλά για να απαντήσω και ευθέως στην ερώτησή σας, θα πω ότι ναι, η επιτυχία του «Εμπρός» λειτουργεί ως ευθύνη για τη φετινή μου σκηνοθεσία. Ο πρόλογος του Τένεσι Ουίλιαμς για τον «Γυάλινο Κόσμο», που είναι στην ουσία το μανιφέστο του για το θέατρο, μου υπαγορεύει πολλά και τώρα…
Τι είδους σκέψεις θέλετε να προκύψουν για τους θεατές σας με το νέο ανέβασμα;
Θα ήθελα ο θεατής να προβληματιστεί με κάτι που προβληματίζει κι εμένα: μήπως λίγο ή πολύ είμαστε όλοι εν δυνάμει θύτες, επιτρέποντας αβασάνιστα να εγκλειστεί σε άσυλο ένα πονεμένο κορίτσι που λέει απαγορευμένες αλήθειες, να κατασπαραχτεί με χλευασμό ένας ποιητής μόνο και μόνο επειδή ερωτεύεται άντρες, ή να κατηγορηθεί ένας γονιός ότι οδήγησε το παιδί του στην ομοφυλοφιλία, λες και αυτό αποτελεί κατάρα! Δυστυχώς πολλοί «ανοιχτόμυαλοι», που θεωρούν ότι η ομοφοβία δεν τους αφορά, εκφέρουν συχνά τέτοιες ομοφοβικές κρίσεις.
Η Βάιολετ Βέναμπλ και ο γιος της είναι δείγμα της ανθρώπινης κοινωνίας;
Η Βάιολετ σε γενικές γραμμές αποτελεί μια ακραία έκφανση του κανόνα. Αντιθέτως ο Σεμπάστιαν νομίζω ότι ανήκει σε μια αδικημένη μειοψηφία, τόσο ως ποιητής όσο και ως ομοφυλόφιλος.
Τι σας λέει η φρικτή κατάληξη του Σεμπάστιαν για τον πρωτογονισμό μας; Ζούμε σε μια κοινωνία καταπιεσμένων ενστίκτων; Κυνηγημένοι από τις επιθυμίες μας;
Ναι, ακόμα συμβαίνει αυτό. Μα σε μικρότερο βαθμό από όσο στην εποχή του Ουίλιαμς, αν περιορίσουμε το θέμα στον δυτικό κόσμο, όπου οι δυνάμεις του σκότους πιο δύσκολα σηκώνουν κεφάλι από τότε. Ποιος θα έλεγε στον Τένεσι Ουίλιαμς, που τόλμησε να γράψει αυτό το έργο την εποχή του μακαρθισμού, ότι 60 χρόνια αργότερα στις Η.Π.Α. ο πρόεδρος θα ήταν μαύρος και οι γάμοι μεταξύ ανδρών νόμιμοι; Ίσως όμως, ο άνθρωπος είναι κυνηγημένος από τις επιθυμίες του σε μεγαλύτερο βαθμό από τότε, αν απλώσουμε το θέμα σε περιοχές του πλανήτη όπου η αμάθεια και ο σκοταδισμός τρίζουν τα δόντια χωρίς φόβο. Ή σε σημεία όπου οι δυο κόσμοι συγκρούονται δραματικά… Ο νους μου δεν μπορεί να μην πάει σε κάτι που μας τάραξε αυτές τις μέρες: τη βίαιη, φριχτή κατάληξη του Μένη Κουμανταρέα, του σπουδαίου αυτού λογοτέχνη…
Πράγματι, στο «Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι» διακρίνουμε έναν κόσμο που παρέρχεται και συγκρούεται με μια νέα τάξη πραγμάτων. Εκτιμάτε πως ως τόπος βρισκόμαστε σε μια τέτοια στιγμή;
Δεν νομίζω ότι βιώνουμε πολύ διαφορετικά από άλλες χώρες της Δύσης αυτή τη σύγκρουση. Ίσως για λόγους πολιτισμικούς και γεωπολιτικούς που μας κάνουν να βρισκόμαστε πιο κοντά στο επίκεντρο, αντιλαμβανόμαστε πρώτοι τις προσεισμικές δονήσεις ενός επερχόμενου μεγάλου σεισμού, που θα είναι ο ίδιος για όλη την Ευρώπη• και όχι μόνο…
Έχοντας προσωπικό βίωμα από το Μάιο του ’68 στο Παρίσι, πώς βλέπετε την υποβόσκουσα εξέγερση της νέας γενιάς στις μέρες μας;
Την κρίνω ως υγιέστατη και αναμενόμενη. Το σύστημα, σε πλήρη αποσύνθεση, δεν μπορεί να στερεί από ένα νέο άνθρωπο οξυγόνο και ψωμί ζητώντας του επιπλέον να μην αντιδρά. Αν είχα τη δική τους ηλικία, ή θα είχα φύγει μετανάστης ή θα ήμουν στους δρόμους, δίπλα τους. Είμαι νοερά μαζί τους, αρκεί να χτυπάνε την εξουσία στο ψητό κι όχι να καίνε μικρομάγαζα και αυτοκίνητα μεροκαματιάρηδων ή να συντελούν στο να μαραζώσει το ιστορικό κέντρο μιας τόσο ιστορικής πόλης, για να τρίβουν τα χέρια τους οι μεγαλοκαρχαρίες εμπορικών κολοσσών στα βόρεια προάστια. Εύχομαι να μεταφέρουν τους αγώνες τους προς «τα άντρα της εξουσίας» στήνοντας οδοφράγματα μπρος σε πολυτελείς επαύλεις και πολυεθνικούς πύργους…
Ο Τένεσι Ουίλιαμς χαρακτηρίστηκε ως ποιητής των κολασμένων; Σήμερα που οι κολασμένοι ήρωες γύρω μας ολοένα και πληθαίνουν, αισθάνεστε πως χάθηκαν οι ποιητές για να τους υμνήσουν;
Θα έλεγα πως όταν πληθαίνουν οι κολασμένοι, πληθαίνουν και οι ποιητές, καθώς οι έννοιες «κολασμένος» και «ποιητής» είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Η ποίηση είναι κάθαρση, αλλά πριν από αυτό είναι κόλαση. Και αντιστρόφως: η κόλαση έχει πολλή ποίηση μέσα της… Άλλωστε νομίζω ότι και η ποίηση του Δάντη είναι πιο μεγαλειώδης στην «Κόλαση» παρά στον «Παράδεισο» ή στο «Καθαρτήριο»…
Πολλοί εντοπίζουν σε εσάς έναν ποιητή, ένα θαυματοποιό του θεάτρου. Αποδέχεστε τον τίτλο;
Παίρνω το θάρρος να απαντήσω με λόγια του Τένεσι Ουίλιαμς που με εκφράζουν. «Ναι, στις τσέπες, στα μανίκια μου έχω κρυμμένα πράματα και θάματα. Όμως, δεν ήρθα σαν θαυματοποιός σ’ αυτή τη σκηνή. Το αντίθετο. Εκείνος θα σας χάριζε ψευδαισθήσεις, που μοιάζουν με αλήθεια. Εγώ θα σας προσφέρω την αλήθεια, γλυκά μεταμφιεσμένη σε ψευδαίσθηση…».
Έχετε μετακινηθεί σε προσωπικό επίπεδο μέσω του θεάτρου; Έχετε γίνει καλύτερος ή πιο αθώος;
Η σκηνοθεσία του θεάτρου είναι ευλογημένη δουλειά: είναι κάτι που θεωρώ ότι σε οδηγεί στην αυτογνωσία όσο ελάχιστα πράγματα. Οφείλεις να αφηγηθείς μια ιστορία στον θεατή, αφού πρώτα βουτήξεις μέσα στην ψυχή όλων των ηρώων της και αναζητήσεις με λύσσα τα δίκια του καθενός, ακόμα και του πιο «αρνητικού» ήρωα, σαν να ήσουν εσύ στη θέση του. Αν το κάνεις αυτό με πίστη στην αλήθεια του κάθε ανθρώπινου πλάσματος και έτσι το διδάξεις στους ηθοποιούς, βοηθώντας τους να βυθιστούν στα άδυτα των «θέλω» του ρόλου τους, τότε και εκείνοι και οι θεατές και εσύ ο ίδιος, όλοι, θα έχετε γίνει καλύτεροι άνθρωποι• όλοι θα έχετε κάνει ένα βήμα προς την αθωότητα. Αυτό που λέω με πείσμα στους νέους ηθοποιούς είναι να μη χάσουν την «υποκριτική αθωότητα» της πρώτης φοράς που ένιωσαν την ανάγκη να «παίξουν»… Κι αν η ρουτίνα τούς αναγκάζει να τη χάνουν, ποτέ να μην εγκαταλείψουν την αγωνία να την ξαναβρούν.
Πηγή : Tospirto