«Όλες οι πολιτικές καταστροφές που έπληξαν τον 20ό αιώνα έγιναν εν ονόματι κάποιου οράματος».
Eraritjarirjaka, σημαίνει «νόστος για όσα χάθηκαν». Μια λέξη με καταγωγή από την αρχαία διάλεκτο της φυλής των Αβοριγίνων της Αυστραλίας, χαμένη μέσα στον γλωσσολογικό ωκεανό των βιβλίων του Νομπελίστα Ελίας Κανέτι. Κι όμως, αυτή η λέξη είναι το σημείο εκκίνησης για μια συζήτηση με τον Γερμανό δημιουργό Χάινερ Γκέμπελς – ή απλώς για δύο ανθρώπους που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα. Αμφότεροι ομολογούμε πως δεν μπορούμε να την προφέρουμε σωστά. «Ξέρετε, αυτή θα είναι και η πρώτη πρόκληση στην οποία θα πρέπει να ανταποκριθεί το κοινό της παράστασης. Είναι κομμάτι της δραματουργίας με κάποιο τρόπο» εξηγεί με ήρεμη φωνή, από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, ο παγκοσμίου φήμης δημιουργός, λίγες ημέρες πριν την επίσκεψή του στην Αθήνα. «Δεν περιμένω βέβαια να κινήσει τίποτα περισσότερο παρά την περιέργεια των θεατών. Διαφορετικά δεν θα την επέλεγα σαν τίτλο της παράστασης» διευκρινίζει.
Με τον επίσης μυστηριακό υπότιτλο «Το μουσείο των φράσεων» το πολυβραβευμένο ολιστικό θέαμα του Γκέμπελς είναι όπως ξεκαθαρίζει και ο ίδιος «ένα έργο που δεν κοιτάζει προς τα πίσω». Και πώς αλλιώς εξάλλου, όταν συνδυάζει με μαεστρία όλο το φάσμα των τεχνών: Μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφηση, εικαστικά σε μια παράσταση απόλυτα ενδεικτική της πολυσχιδούς δράσης του. Ο Χάινερ Γκέμπελς περιορίζεται πάντως να την προλογίσει ως «ένα πολύ συναισθηματικό έργο με τον εξαίρετο ηθοποιό, Αντρέ Βιλμς».
Δώστε μου μια φράση που θα τοποθετούσατε στο δικό σας μουσείο των φράσεων.
«Να έχεις λόγο για οτιδήποτε πράττεις».
Η προβληματική του Κανέτι διαφέρει από τη δική σας.
Ο Κανέτι μιλάει για πλάσματα που δεν ξέρουν πώς να ζήσουν ή πώς να ζήσουν μόνα. Η παράσταση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πολιτική με την ευρεία έννοια. Έχει να κάνει με την προσπάθεια της αναζήτησης της αγάπης οπουδήποτε γύρω μας. Αλλά και του τι μπορεί να συμβεί όταν τοποθετήσεις κάτι δίπλα σε κάτι άλλο.
Τον απασχολεί επίσης η επιβολή ενός ανθρώπου σε έναν άλλο.
Ναι γι’ αυτό και νομίζω πως περιγράφει καλά την πραγματικότητα. Είναι πολύ δύσκολο να απομονώσεις δύο ανθρώπους και ο ένας να μην νιώθει ψηλότερα ή χαμηλότερα από τον άλλο – ειδικά στην εποχή που ζούμε ένα τέτοιο ανταγωνισμό και που όλα κρίνονται με οικονομικούς όρους. Στις μέρες μας μας αφορά ο ταχύτερος, ο πλουσιότερος, ο ψηλότερος. Κάθε αμοιβαία σχέση είναι σχέση εξουσίας κι επιβολής.
Πώς θα μεταφράζατε τη φράση «μετάνοια για όσα χάθηκαν» σήμερα;
Όχι νοσταλγικά. Ακριβώς γιατί δεν πιστεύω πως τα πράγματα ήταν καλύτερα στο παρελθόν. Με απασχολεί η ανάπτυξη και η πρόοδος – ειδικά στις ανθρώπινες σχέσεις – αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις ισορροπίες που θα διατηρήσουμε για να μην αποδυναμώσουμε τους εαυτούς μας.
Δεν βρίσκετε ωστόσο σε αυτή τη φράση ένα δρόμο για να δούμε τι χάσαμε εν ονόματι της ανάπτυξης;
Διστάζω να συμφωνήσω μαζί σας. Γιατί όπως σας είπα θεωρώ ότι τα προηγούμενα χρόνια δεν ήταν παραδεισένια – αλλά ακόμα κι αν ήταν, δεν έχουμε την ευκαιρία να γυρίσουμε πίσω το χρόνο. Θεωρώ χρήσιμο να αξιοποιήσουμε τους παλιούς μας θησαυρούς. Από την άλλη δεν μπορούμε να προχωρήσουμε όσο σκεφτόμαστε το χρόνο που μας έχει προσπεράσει. Δεν θα έχουμε την ελευθερία να εργαστούμε για ένα καλύτερο μέλλον.
Οραματίζεστε ένα καλύτερο μέλλον;
Το όραμα αφορά τους πολιτικούς κι εγώ δεν είμαι ένας από αυτούς.
Παρόλα αυτά έχετε χαρακτηριστεί ριζοσπαστικός αριστερός καλλιτέχνης.
Δεν θα με αποκαλούσα ποτέ έτσι. Ήταν ένας τίτλος που μου δόθηκε στην δεκαετία του ’70 από το ίδιο το κοινό μου. Φυσικά και είμαι ακόμα ανήσυχος και προσπαθώ να μεγεθύνω μέσα μου τις απορίες όσων συμβαίνουν γύρω μου. Σαν δημιουργός αποφεύγω συστηματικά τις πολιτικές δηλώσεις μέσω του έργου μου. Ήμουν πάντα ενάντια στην ανάμειξη τέχνης και πολιτικής που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως προπαγάνδα.
Φοβάστε τους πολιτικούς και την πολιτική;
Φοβάμαι πολύ όσους χρησιμοποιούν τη λέξη όραμα. Πιστεύω πως όλες οι πολιτικές καταστροφές που έπληξαν τον 20ό αιώνα έγιναν εν ονόματι κάποιου οράματος. Κατά τη γνώμη μου έχει μεγαλύτερη σημασία να είναι κανείς ανοιχτός σε αυτό που συμβαίνει τώρα, να δέχεται την ενέργεια και τον αντίκτυπό του και όχι να αφοσιώνεται σε έναν ουτοπικό στόχο, ο οποίος πρέπει να κατακτηθεί πάση θυσία.
Απορρίπτετε ωστόσο, την έννοια του οράματος τη στιγμή που είναι συνυφασμένη με την τέχνη.
Δουλεύω πάνω σε ένα διαφορετικό μοντέλο. Έχω ένα σημείο εκκίνησης, μια ερώτηση που θέλω να μοιραστώ καταρχήν με την ομάδα συνεργατών μου και αναζητώντας την απάντηση, οδηγούμαι σε ένα αποτέλεσμα μεγαλύτερο από αυτό που είχα φανταστεί αρχικά. Όταν δεν ξεκινάς με όραμα, νομίζω ότι μπορείς να πας πιο μακριά, να ζήσεις κάτι με μεγαλύτερη χαρά.
Σας προβληματίζει το γεγονός ότι το καλλιτεχνικό σας ιδίωμα ολοένα και διευρύνεται;
Αυτό που σίγουρα μου συμβαίνει όσο περνούν τα χρόνια, είναι πως χρειάζομαι όλο και περισσότερο χρόνο μελέτης πάνω σε κάθε project. Δεν θέλω να επαναλαμβάνω τον εαυτό μου και αυτό προϋποθέτει σοβαρή έρευνα, σε άγνωστα πεδία.
Χαίρεστε να αλλάζετε πεδίο έρευνας;
Ναι, αλλά την ίδια ώρα φροντίζω να υπάρχει ένας συνεκτικός ιστός συνέχειας ανάμεσα στα έργα μου. Επί της ουσίας, αυτό που αλλάζει είναι ότι εμπλουτίζω συνεχώς τη δουλειά μου. Μην ξεχνάτε ότι άρχισα την καριέρα μου σαν μουσικός, συνέθετα μουσική για θεατρικές παραστάσεις άλλων δημιουργών• αργότερα πέρασα στη σύνθεση κειμένων και τελικά βρήκα μια καλή ισορροπία ανάμεσα στη σύνθεση μελωδίας και λέξεων, αλλά και ήχου, κίνησης. Το βέβαιο είναι πως θεωρώ ακόμα τον εαυτό μου συνθέτη, που αντιμετωπίζει τις άλλες τέχνες σαν ένα πολυφωνικό σύστημα.
Υπάρχει κάποιος Έλληνας μουσικός ή ένα είδος που ακούτε;
Ο Ξενάκης ήταν ένας πολύ επιδραστικός δημιουργός στην πορεία μου. Από εκεί και πέρα, παλιότερα, με αφορμή ένα project στο θέατρο του Μιχαήλ Μαρμαρινού στο «Θησείον» έκανα μια καλή έρευνα σε ιστορικές ηχογραφήσεις παραδοσιακής νησιώτικης μουσικής κι ακόμα δουλεύω πάνω σε αυτούς τους ήχους. Αυτό ομολογώ πως αποκατέστησε την αίσθησή μου γιατί όταν μεγαλώνεις στη Γερμανία η ελληνική μουσική που γνωρίζεις είναι αυτή που ακούς στις ελληνικές ταβέρνες. Συρτάκι και τέτοια…
Info: Ο Χάινερ Γκέμπελς σκηνοθετεί την παράσταση «Eraritjarirjaka. Μουσείο των φράσεων» που ανεβαίνει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Συγγρού 107, 210 – 8005900), 26-28 Φεβρουαρίου.
Πηγή : Tospirto