«Όπως και να ανεβάσω ένα κείμενο είναι σίγουρο πως θα το μετανιώσω».
Την πρώτη μέρα των προβών, μετά το διάλειμμα των διακοπών του Πάσχα, η Πειραματική Σκηνή του Εθνικού έχει αποκτήσει μια περίεργη ζωή. Τα σκηνικά βρίσκονται σκορπισμένα στο πλάι της σκηνής, περιμένοντας να πάρουν τη θέση τους, κάποιος παίζει στο πιάνο Κραουνάκη, το «Αυτή η νύχτα μένει», κάποιοι άλλοι το τραγουδούν• στο μεταξύ ένας τρίτος κόβει νευρικές βόλτες με ένα ποδηλατάκι στο κέντρο της. Δεν είσαι σίγουρη για το ποιος κάνει τι, μέσα στο χλωμό φως, κι όμως όλα μοιάζουν να λειτουργούν εντάξει. Ακόμα και η δυνατή μουσική της δοκιμής που σπάει τη σιωπή και τα λόγια του Οιδίποδα με τραγούδια του… Μαζωνάκη. Η Μαρία Πρωτόπαππα, που θέλει το χρόνο της να γλυκοφιλήσει σαν καλωσόρισμα ιεροτελεστικά έναν προς έναν τους συντελεστές της παράστασης «H γλυκιά τυραννία του Οιδίποδα», θα σε πάρει τελικά από το χέρι για την πιο ήσυχη γωνιά της πρόβας, αυτής της δεύτερης σκηνοθεσίας της. Σε μια χρονιά που, για προσωπικούς λόγους, απείχε εντελώς από την σκηνή, αυτή η σημαντικότατη, με ιδιοσυγκρασιακή πνοή, ηθοποιός επιστρέφει με όρεξη για πειραματισμό και στοργή για λάθη.
Στέκεσαι ως σκηνοθέτις πάνω από την ομάδα ή ως μέλος της ομάδας σου;
Σκηνοθέτης δεν είμαι. Τα παιδιά που παίζουν στην παράσταση είναι επαγγελματίες ηθοποιοί – εγώ πάλι είμαι ερασιτέχνης σκηνοθέτις. Κι αυτό είναι καλό γιατί αντιλαμβάνομαι τη δουλειά αυτή σαν μια χειροτεχνία. Το γεγονός δε, ότι φιλοξενείται από την Πειραματική χωρίς μεγάλο μπάτζετ με ελαφρώνει πολύ, αισθάνομαι ότι μπορώ να παίξω με τα υλικά που έχω. Μου δίνεται ένα άλλοθι για να ερευνήσω, να κάνω λάθη, να μετατοπιστώ, να μην είμαι τόσο αυστηρή όπως είμαι συνήθως. Προσπάθησα πάρα πολύ για να χάσω τον έλεγχο που είναι κόντρα στην ιδιοσυγκρασία μου – κι αυτό το έκανα δίνοντας στους ανθρώπους που δουλεύουν μαζί μου χώρο και αντικείμενο δημιουργίας και έρευνας. Καθετί που του δίνεται χώρο ανθίζει. Ήξερα εξάλλου, ότι δεν γινόταν να περάσουν όλα από τα χέρια μου κι από την άλλη το αντιμετώπισα σαν ένα άνοιγμα, σαν μια δήλωση εμπιστοσύνης προς τους άλλους.
Είπες ότι προσπάθησες να χάσεις τον έλεγχο. Πώς είσαι συνήθως;
Συνήθως θέλω ακόμα και οι λεπτομέρειες να έχουν οριστεί. Αυτό που κυνηγάω πάντα στο θέατρο είναι να βρίσκω τις κολώνες, τα θεμέλια, το βάθος και τη σταθερότητα προσέγγισης ενός κειμένου. Στην συγκεκριμένη παράσταση αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε από τρία πρόσημα στην επικοινωνία μας με το Σοφοκλή: Το θετικό, το αρνητικό και το ουδέτερο. Ήθελα να δώσω τα δικά μου πρόσημα στην ιστορία, να εξασφαλίσω μια επικοινωνία καλού επιπέδου, το οποίο θα σημαίνει τη γέννηση μιας «ιδιωτικής» γλώσσας και φυσικά να μπορούμε να ζούμε τη στιγμή. Η ιστορία είναι δεδομένη, τα γεγονότα που αφηγείται είναι πολύ συγκεκριμένα• από εκεί και πέρα έπρεπε να βρω μια κοινή γλώσσα, πέρα από την απόδοση του έργου. Κι αυτό άλλαξε τις ισορροπίες μας και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Έχεις τη διάθεση να ψάχνεις στο θέατρο;
Ναι, μου αρέσει πολύ. Τα τελευταία δύο χρόνια που ξεκίνησα να διδάσκω και σε δραματικές σχολές, το συνειδητοποίησα περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Μέχρι τώρα, νόμιζα ότι δεν θα μπορούσα να το κάνω, μου φαινόταν μεγάλη ευθύνη• έπρεπε να βάλω σε τάξη αυτά που σκέφτομαι, να μεταφέρω τα δάνεια που έχω πάρει από τους δασκάλους μου μα στο τέλος είδα ότι το έχω ανάγκη. Βρίσκω νόημα και πίστη σε αυτό που κάνω κι έρχομαι σε επαφή με το αντικείμενο.
Σκηνοθετείς σαν ηθοποιός, παραμονεύει δηλαδή η ηθοποιός μέσα σου;
Εννοείται πως σκηνοθετώ σαν ηθοποιός, δεν γίνεται να το ξεπεράσω αυτό. Αδυνατώ να φτιάξω εικόνες, δεν έχω και πολλή υπομονή. Ίσως επειδή με έλκει η ψυχολογία των πραγμάτων, οι χαρακτήρες, οι ιδιοσυγκρασίες, οι μάσκες που έχουμε στη ζωή μας και θέλω να τις εντάσσω στην παραστατική διαδικασία.
Τι έμαθες από την πρώτη σου σκηνοθεσία στη φεστιβαλική «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» ώστε να θέλεις να επαναλάβεις το εγχείρημα;
Πρέπει να ομολογήσω ότι αφού παίχτηκε και κατέβηκε η παράσταση πέρασα φρικτά. Αναρωτιόμουν πως το κάνουν αυτό το πράγμα οι σκηνοθέτες τρεις και τέσσερις φορές το χρόνο. Με λύγισε όλη αυτή η αγωνία. Δυστυχώς, είχα την απογοήτευση του ανικανοποίητου, ότι αυτό ή εκείνο έπρεπε να το έχω κάνει αλλιώς, το οποίο τελικά με οδήγησε στο να μην ακούω τα θετικά σχόλια για την παράσταση κι έτσι αφέθηκα να με φάνε οι τύψεις. Το παράδοξο είναι πως χάρηκα την παραγωγική διαδικασία και τη φάση της πρόβας, ένιωθα υπέροχα και με μένα προσωπικά και στη συνεργασία μου με τους ηθοποιούς και τους συντελεστές. Αισθανόμουν ελαφριά και δυνατή. Χαιρόμουν την κάθε μέρα που πήγαινα στην πρόβα, δεν πιεζόμουν καθόλου. Όμως, μετά από δυο – τρεις εβδομάδες, οπότε και με επισκέφτηκε το φάντασμα της αυτοκριτικής, άρχισα να υποφέρω.
Παρόλα αυτά επιλέγεις τη δύσκολη οδό. Επιστρέφεις στην αρχαία τραγωδία.
Διαβάζοντας μελέτες σχετικές με τον Οιδίποδα έπεσα πάνω στην διαπίστωση ενός θεατρολόγου που έλεγε ότι το θέατρο είναι μια ομοιοπαθητική διαδικασία. Κι έκτοτε άρχισα να σκέφτομαι ότι όλες τις δόσεις από χαρά, λύπη ή τρέλα τις έχουμε κληρονομήσει από τα θεατρικά μας γονίδια. Γι’ αυτό επιστρέφω λοιπόν στο αρχαίο δράμα γιατί εκεί είναι όλα δοσμένα σε μια πιο καθαρή μορφή. Κι επίσης γιατί ξέρω ότι δεν μπορώ να τα φτάσω, τα έργα αυτά μένουν εκεί, στο μέγεθος τους. Αισθάνομαι, με έναν τρόπο, όμορφα μικρή δίπλα σε αυτά τα κείμενα. Άλλωστε έτσι όπως έχουμε αντιμετωπίσει το έργο εδώ, δεν του δίνουμε το τραγικό μέγεθος που έχουμε συνηθίσει – στεκόμαστε περισσότερο στις τραγικές λεπτομέρειες. Οι ήρωες για εμάς μοιάζουν με κανονικούς ανθρώπους με τις φτηνές ή ακριβότερες αναφορές της καθημερινότητας τους. Κι έτσι στο πλαίσιο μιας πιο απλής ιεροτελεστίας δανειζόμαστε πράγματα από τον εαυτό μας για να πούμε αυτή την ιστορία.
Πώς είναι να επιχειρείς κάτι πιο ερευνητικό την ώρα που έχεις παίξει σε κλασικές αποδόσεις του αρχαίου δράματος;
Δεν είναι ζήτημα ορθότητας, είναι ζήτημα στιγμής. Όπως και να ανεβάσω αυτό το κείμενο είναι σίγουρο πως θα το μετανιώσω. Ευτυχώς, οι ηθοποιοί της παράστασης είχαν πολλή υπομονή και μαζί δοκιμάσαμε πολλές δυνατότητες για το πως μπορεί να ειπωθεί αυτή η ιστορία. Έμεινα περισσότερο σε όσα ενεργοποιούσαν τους ίδιους και είχα λιγότερο στο μυαλό μου το πως θα αντιδράσουν οι θεατές – μπορεί να αποβεί και μοιραίο αυτό, δεν ξέρω αν κάνω λάθος. Πάντως αποφάσισα να δράσω πιο πολύ εγωιστικά.
Παλαιότερα είχες αναφερθεί σε μια προσωπική σύνδεση με το μύθο του Οιδίποδα.
Ναι, γιατί είδα στο πρόσωπο ενός πολύ κοντινού μου προσώπου μια σύγχρονη ιστορία που με παρέπεμψε στο μύθο του Οιδίποδα. Είδα την σχέση ενός ανθρώπου που δεν μπορούσε να ξεφύγει από το προκαθορισμένο, το μοιραίο να του συμβεί. Επίσης, κατέφυγα στον «Οιδίποδα» γιατί νιώθω πως όλοι οι ήρωες του συνθέτουν το ψηφιδωτό της προσωπικότητας μου. Όλα αυτά τα πρόσωπα και ο καθένας ξεχωριστά ζουν ένα δράμα. Βιώνουν τον λοιμό των Αθηνών, ένα διαρκές πένθος, μετατοπίζονται οι πεποιθήσεις τους, πιάνονται από όποιον βρεθεί μπροστά τους, βρίσκονται σε κατάσταση πανικού.
Στα μάτια σου τι συμβολίζει ο Οιδίποδας;
Είναι ο καθένας από εμάς που βρίσκεται σε στάδιο μεταιχμιακό. Είναι ο άνθρωπος που στέκεται στο σημείο του να ζήσει ή να μη ζήσει. Κι αν θα ζήσει πώς θα ζήσει• ή αν πεθάνει πώς θα πεθάνει. Ο Οιδίποδας είναι ένα θετικό και πολύ δυνατό κύτταρο με την έννοια ότι επιλέγει να επιβιώσει.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο στη ζωή σου αυτή τη στιγμή;
Τελευταία έχω μπει σε μια διαδικασία ξαναζωντανέματος του εαυτού μου, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά, κάτι που μου δίνει μεγάλη χαρά και κάπως με κάνει να βλέπω φως. Φυσικά, χάνω συχνά τον βηματισμό μου, την αισιοδοξία μου ωστόσο δεν παραιτούμαι από το ότι θέλω να φτιάξω τον εαυτό μου, την ζωή μου. Δεν μου αρέσει να ζω πια με το θυμικό μου. Και ταυτόχρονα, με αυτό τον τρόπο παίρνω θέση μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο που ζούμε. Είναι, ίσως, το καλύτερο που μπορώ να κάνω. Φροντίζω να μην ξεσπάω σε λάθος κινήσεις και να μην βλάπτω κανέναν. Κι έτσι βοηθώ όσους μπορώ και όσους θέλουν να βοηθηθούν.
Είσαι ικανοποιημένη από όσες διαδρομές έχεις κάνει μέσα στην τέχνη;
Νιώθω καλά. Δεν πιστεύω ότι έχω παίξει πολύ σπουδαίους ρόλους – λίγοι ήταν, αλλά με πολύ καλές συνθήκες. Θα μπορούσα ίσως να εξαντλήσω κάποιες δυναμικές που έχω σε πιο κλασικά πράγματα. Κι όσο απομακρύνεται κανείς από την επιθυμία του ατροφεί. Από την άλλη, όταν μετράω τις δυνάμεις μου, σκέφτομαι πόσο χρόνο χάνει κανείς για να φτάσει στο σημείο ώστε να του δοθεί ένα βήμα. Το βλέπω καθημερινά και στους νέους ανθρώπους που έχουν απίστευτες δυνατότητες και όρεξη αλλά παρόλα αυτά μένουν στο περιθώριο.
Πάντως συχνά απομακρύνεσαι από το θέατρο. Κάποτε κάνεις μεγάλα ερμηνευτικά ξεσπάσματα κι ύστερα χάνεσαι κάπως, σωστά;
Παλαιότερα το έκανα από ανάγκη για να ανανεώνομαι, να αδειάζω, να στρέφω το βλέμμα μου αλλού. Σήμερα, εξακολουθώ και επιδιώκω να διακόπτω τον ψυχαναγκασμό του επαγγελματία ηθοποιού. Δεν μπορώ να βλέπω το θέατρο αυστηρά βιοποριστικά, δεν βγαίνει από μέσα μου. Είναι φορές που αισθάνομαι ότι δεν έχω τι να πω, οπότε γιατί να καλέσω τον θεατή να έρθει να με δει; Επίσης έχω ανάγκη να αφουγκράζομαι το τι γίνεται στον κόσμο ή να φεύγω από τον κόσμο για να δω τι γίνεται σε μένα.
Γενικά, θα έλεγες ότι προχωράς μπροστά ως ηθοποιός;
Όχι πάντα. Έρχονται στιγμές που απογοητεύομαι και σκέφτομαι να εξαφανιστώ από το χώρο. Χρειάζεται, κάθε τόσο, να αναζωπυρώνω το πάθος μου για το θέατρο.
Πηγή : Tospirto