Το 2013, ο Γάλλος συγγραφέας και σκηνοθέτης Ζοέλ Πομμερά παρουσίασε στη Στέγη μια παράσταση που πήγαινε ένα βήμα παρακάτω τον Θάνατο του Εμποράκου του Άρθουρ Μίλερ και τα Οικόπεδα με Θέα του Ντέιβιντ Μάμετ. Μιλούσε για την ιστορία της ανθρωπότητας, μέσα από τη ζωή των εμπόρων, για τους νόμους της αγοράς, τα διλήμματα της εργασιακής ηθικής, την απειλή της ανεργίας και όχι μόνο γι’ αυτά.

Στο έργο του Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου, ο Πομμερά μετέφερε την ιδέα του για το ανθρώπινο γένος στο τέλος του 20ού και την αρχή του 21ου αιώνα μέσα από το τέλος των ιδεολογιών και την κυριαρχία του καπιταλισμού, για την αλληλεγγύη και τα όρια της ηθικής, για το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης που φοβίζει τον καθένα μας προσωπικά, αλλά και για τη μετάθεση και αντιμετάθεση των ρόλων μας σε ένα ίδιο κοινωνικό πλαίσιο, την ύπαρξη και την εξαφάνιση του ανθρωπισμού.

Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου

Ο Πομμερά έχει δηλώσει πως βρήκε το νόημα της ζωής του μέσα στο θέατροόταν ήταν 12 ετών και πρωτοπήγε με τους γονείς του στο Φεστιβάλ της Αβινιόν. Σαράντα κάτι χρόνια αργότερα η δήλωσή του μοιάζει περισσότερο ειλικρινής από ποτέ. Το νόημα, η ουσία, η ανθρώπινη χειρονομία, είναι αυτά που κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο του, πολύ περισσότερο από ό,τι σε αυτό των συνομήλικων του συγγραφέων και σκηνοθετών στην Ευρώπη.

Ο Πομμερά είναι ουμανιστής σε μια εποχή που μπορεί να φαντάζει και ντεμοντέ, ένας ευφάνταστος και ονειροπόλος που σκύβει στη λεπτομέρεια για να αντλήσει τη μεγάλη εικόνα. Στο έργο του Η επανένωση της Βόρειας και της Νότιας Κορέας, που ανέβηκε πρόσφατα στο Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία ΝίκουΜαστοράκη, ο Πομμερά πίσω από τον αινιγματικό τίτλο με ένα νόημα ρεαλιστικάανέφικτο, μιλάει για την αγάπη, κάθε είδους, για τη δική μας αδεξιότητα και τη βία να αποδεχτούμε τη μη ύπαρξή της. Ο Πομμερά πιστεύει πως η αγάπη έχει σχέση με την απώλεια, παρά με οτιδήποτε άλλο, τροφοδοτείται από τα κενά που υπάρχουν στην ιστορία των ανθρώπων, τους χωρισμούς και τα μυστηριώδη αίτιά τους.

Ζοέλ Πομμερά

Ο Πομμερά στρέφει σταθερά το βλέμμα του σε αυτά που θεωρούνται χαμένα:την ανθρωπιά, τη δικαιοσύνη, την ηθική, τη χαμένη τιμή κάθε κληρονομιάς, τη δημοκρατία και την ελευθερία της σκέψης. Η ματιά του είναι καθαρά πολιτική. Μιλά για τάξεις και συστήματα, προβάλλοντας τις αποχρώσεις, με έναν τρόπο επαναδραστηριοποιεί τη θεατρική άνω τελεία, τίποτα δεν τελειώνει οριστικά, όλα αναθεωρούνται σταθερά.

 

1789: η επανάσταση είναι εδώ, μπροστά μας, η ιστορία μπορεί να μας διδάξει;

«Είναι θαυμάσιο πόσο διασκεδαστική είναι η ιστορία», είπε ο Μισέλ Φουκώ«σε κάνει λιγότερο μοναχικό κι άλλο τόσο ελεύθερο»Έχουμε δημοκρατία, δε νομίζετε; Και ποιοι παίρνουν τις αποφάσεις που μας αφορούν; Δηλαδή, εσείς τι γνωρίζετε για τη δημοκρατική συζήτηση που γίνεται σήμερα σε θεσμικό επίπεδο; Την παρακολουθείτε, σας αφορά, ή βαριέστε αφόρητα; Και πόσο διαφορετική πιστεύετε ότι ήταν, όταν γινόταν στην καρδιά της γαλλικής Επανάστασης το 1789, πριν από 228 χρόνια;

Θα πάρουμε μια γεύση, μάλλον θα ζήσουμε ανάμεσά τους, ανάμεσα σε βασιλείς, προέδρους, βουλευτές, καρδιναλίους, θερμόαιμους επαναστάτες και αγανακτισμένους πολίτες στην καινούργια παράσταση του Ζοελ Πομμερά που έρχεται στη Στέγη από τις 4 ως τις 8 Οκτωβρίου, με το έργο (βραβείο Μολιέρου 2016) του Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου – [Ça ira (1) Fin de Louis].

Καθώς ο Πομμερά δεν είναι συγγραφέας που γράφει έργα για το θέατρο, αλλά έργα που είναι θέατρο, οι ακροβολισμένοι σε όλη την αίθουσα ηθοποιοί θα αναπαραστήσουν συζητήσεις στα États-Généraux και στην Assemblée Νationale, πριν και κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Πομμερά δεν κάνει ντοκιμαντέρ. Επιλέγει ένα θέμα ιστορικό, ένα διάλογο μέσα στο οποίο δρουν ριζοσπάστες, συντηρητικοί, λαϊκιστές και οπορτουνιστές, για να μιλήσει, όπως λέει ο ίδιος, θέτοντας συγκεκριμένα ερωτήματα για το θάρρος, τη βία, τη δικαιοσύνη, την αντιπροσώπευση στην πολιτική, τη νομιμότητα της εξουσίας, τη λαϊκή κυριαρχία. Για να μιλήσει μέσα από την ιστορία για αυτό που τον απασχολεί σε όλα του τα έργα, για τον ίδιο τον άνθρωπο, τη δημοκρατικήενσωμάτωσή του και το δημοκρατικό του δικαίωμα σε μια πιο δίκαιη κοινωνία.

Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου

Έχοντας ως βάση τον ιστορικό διάλογο που «γέννησε» την ευρωπαϊκή δημοκρατία, στη σκηνή και την πλατεία της Στέγης, η ιστορία συναντά το «εδώ και τώρα». Συναντά για την ακρίβεια τα μέλλοντα που δεν επήλθαν, σαν ενδεχόμενα που δεν πραγματοποιήθηκαν. Σε εικοσιτέσσερις σκηνές παρελαύνουν λόγια συναρπαστικά, αδιανόητες ανοησίες, συγκρούσεις και συμπλοκές. Εδώ δε θα βρείτε καλούς και κακούς, θα βυθιστείτε λίγο πιο βαθιά στην ονειροπόληση και την αμηχανία, την απογοήτευση και τον ενθουσιασμό, σε μια πιθανώς τελική ματαίωση. Τι έγιναν όλα αυτά τα εμπνευσμένα λόγια σήμερα και πόσο μπορούμε να τα επαναλάβουμε;

Όπως είπε ο ιστορικός Πατρίκ Μπουσερόν στο εναρκτήριο μάθημά του στο College de France με τίτλο Τι μπορεί να κάνει η Ιστορία;,  «μια ιστορική περίοδος είναι ο χρόνος που της αποδίδουμε. Μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε όπως θέλουμε, να υπερβούμε τα όριά του, να τον μετακινήσουμε. Δεν έχουμε καμία υποχρέωση να τον καταστήσουμε κάτι το αυθύπαρκτο, το οριοθετημένο, με τη δική του ζωή, κάτι που θα το τοποθετούσαμε σε μία συλλογή ανάμεσα σε άλλα πράγματα ή που θα το υπερασπιζόμασταν ενάντια σε άλλα πράγματα, προφανώς εχθρικά, που είτε προηγούνταν Εκείνου, είτε σημαίνουν τη λήξη του. Γιατί αυτός ο χρόνος δεν είναι το υποχρεωτικό πέρασμα ενός  γίγνεσθαι με συγκεκριμένη κατεύθυνση, το οποίο ξεπερνώντας τις παλαιότερες μορφές του, θα τις καθιστούσε παρωχημένες. Είναι το παρελθόν που έχει επισωρευθεί και που η αρχαιολογία ρίχνει το διερευνητικό της βλέμμα πάνω στα επάλληλα στρώματά του, τα οποία ωστόσο είναι πάντα ενεργά και χρήσιμα, με λίγα λόγια για να κατανοήσουμε την πολιτική πράξη σήμερα».

Αυτά τα επάλληλα στρώματα της ιστορίας, ενεργά και χρήσιμα για να κατανοήσουμε την πολιτική πράξη σήμερα, φέρνει ο Πομμερά επάνω στη σκηνή για να παρουσιάσει όχι μια πολιτική παράσταση, αλλά μια παράσταση με αντικείμενο την πολιτική. Η ιστορία των εξουσιών μπορεί να αποδώσει ξανά στην έννοια «πολιτικό» το βάθος της. Ο κορυφαίος ιστορικός Μαρκ Μπλοκέγραφε πως «Θα είχε πολλά να πει κανείς για την λέξη πολιτικό. Γιατί να το κάνουμε μοιραία συνώνυμο του επιφανειακού;».

Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου

Το θεατρικό γεγονός που δημιούργησε ο Πομμερά μας φέρνει αντιμέτωπους, μας κάνει και συνένοχους σε μια εμπειρία διαφωτιστική που σχετίζεται με τη σημερινή θέση μας στον κόσμο. Αλήθεια πόσο διαφέρουμε από εκείνους τους παλιούς ανθρώπους; Ο σπουδαιότερος Γάλλος ιστορικός της μεταπολεμικής περιόδου και εξέχουσα μορφή της Σχολής των Annales, Φερνάν Μπρωντέλέλεγε το 1950 -κάτι που δεν απέχει καθόλου από το σήμερα-, πως η ιστορία βρίσκεται ενώπιον τρομερών αλλά και συναρπαστικών ευθυνών. Μάλιστα ανέφερε το πόσο μοιάζουμε με τους κατηφείς ανθρώπους στα χρόνια μετά το 1560, αιώνες πριν τη Γαλλική Επανάσταση και το σήμερα. «Εκτεθειμένοι σε κάθε είδους χτυπήματα, σε κάθε είδους εκπλήξεις, σε κάθε είδους προδοσίες άλλων ανθρώπων ή της μοίρας, σε κάθε είδους πίκρες, σε κάθε είδους ανώφελεςεξεγέρσεις γύρω τους και μέσα τους τόσοι ανειρήνευτοι πόλεμοι. Αυτοί οι κατηφείς άνθρωποι μοιάζουν σαν να είναι αδέρφια μας».

Εμείς δεν είμαστε αυτοί οι κατηφείς άνθρωποι; Εκτεθειμένοι στην ίδια την κοινωνία που δημιουργήσαμε και από την οποία δεν υπάρχει καμία διαφυγή. Εγκλωβισμένοι στη δημοκρατική μας αδυναμία, στην ισχνή αίσθηση μιας ψευδούς συλλογικότητας, στη μοναξιά και το φόβο. Σε μια εποχή ηθικώνενδοιασμών και αναγκαίων συμβιβασμών. Αν η ιστορία έχει να μας διδάξει κάτι για την αρμονία της ανθρώπινης συμβίωσης σε μια εποχή καταιγιστικής πολυλογίας και εκκωφαντικής σιωπής, είναι πιθανώς να συμφιλιώσουμε την ευρυμάθεια, την ιστορική μνήμη και τη φαντασία και ίσως τότε να μην είναι τόσο αργά. Ο Πομμερά με το Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου ίσως υπαινίσσεται αυτό που έλεγε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν: να ρισκάρουμε τη ζωή μας απέναντι σε αυτή την καταστροφή που πλησιάζει αργά και μοιάζει μάλλον με συνέχεια παρά με αιφνίδια ρήξη.

Να κοιτάξουμε για λίγο πίσω μας, για να δούμε πιο καθαρά αυτό που συμβαίνει στο παρόν, τη δυνατότητα τελικά να έχουμε συνείδηση. Ο Πομμερά μας προσφέρει το πιο καθαρό εργαλείο του παρελθόντος, το ιστορικό γεγονός, για να διασώσουμε το χρόνο μας από τους φρενήρεις ρυθμούς του παρόντος, να κάνουμε μια παύση για να αναστοχαστούμε τον εαυτό μας ανάμεσα στους γύρωμας.

4 – 8 Οκτωβρίου 2017 | Στέγη Ιδρύματος Ωνάση