«Δεν νιώθω αστέρας. Αυτά είναι επικοινωνιακοί όροι».
Οι αναφορές στον Δημήτρη Καραντζά, σχεδόν πάντα, ξεκινούν με το πρόσχημα ενός εντυπωσιασμού• την επισήμανση κάποιων αριθμών. Για παράδειγμα, τώρα συζητάμε με αφορμή την τρίτη του μεγάλη σκηνοθεσία μέσα στην ίδια θεατρική χρονιά και συνάμα την πρώτη του επιδαύρια παρουσία: την «Ελένη» του Ευριπίδη. Το πλέον κλισέ εντοπίζεται ωστόσο στην ηλικία του. Στα 26 του χρόνια ο Καραντζάς έχει καταφέρει πολλά (να δουλέψει για τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, για το Εθνικό θέατρο και να προσκαλείται από το Φεστιβάλ της Αβινιόν) με αποκορύφωμα το προσωπικό του ρεκόρ: να χρίζεται ο νεότερος σκηνοθέτης στην ιστορία του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Ο ίδιος πάντως ψύχραιμος, αφήνει τους υπολογισμούς, τους χαρακτηρισμούς και τις παντός είδους ετικέτες για εμάς. «Δουλεύω εδώ και έξι χρόνια κι ελπίζω να μην έχω αυτό το μετρητή χρόνων πάντα να με συνοδεύει!» λέει με έμφαση. «Σε όποια ηλικία και σε όποια ιδιότητα, το όποιο άτομο καλό θα ήταν να κρίνεται αμιγώς για τη δουλειά του, απαλλαγμένο από διάφορες “μαρκίζες” που ούτε διεκδίκησε, ούτε το αφορούν». Επικεντρωμένος στη δουλειά του λοιπόν συνεχίζει απτόητος στην τελική ευθεία για την πρεμιέρα της Επιδαύρου – ακόμα κι αν αυτό κινδυνεύει να εκληφθεί ως υπερέκθεση. «Δεν το σκέφτηκα με βάση το πώς θα το δει ένας τρίτος – αν δηλαδή κάποιος απέξω θα θεωρήσει ότι “κάηκα” ή όχι. Μέτρησα τις δυνάμεις και τις επιθυμίες μου και είδα ότι άντεχα και κυρίως επιθυμούσα. Νομίζω πάντα καταλαβαίνεις πότε πρέπει να κάνεις παύση. Και αισθάνομαι ότι φτάνω σε ένα όριο, αλλά είναι όριο προσωπικής ανάγκης κι όχι στρατηγικής προετοιμασίας ή όρων αγοράς».
Φοβάσαι την προοπτική του διάττοντος αστέρα;
Δεν νιώθω αστέρας κι έτσι δεν ξέρω. Αυτά είναι επικοινωνιακοί όροι.
Πώς υποδέχεσαι λοιπόν την παρουσία σου στην Επίδαυρο; Με το δέος που εξέφραζαν οι παλαιότερες γενιές;
Την υποδέχομαι με τρομερή λαχτάρα και χαρά. Κι αυτό γιατί είναι ένα πανέμορφο θέατρο, με υπέροχη γεωμετρία και με κάποιο τρόπο- από τις δύο πρόβες που έχουμε κάνει εκεί- προκαλεί μια ασφάλεια. Είναι κάτι που δεν περίμενα να μου συμβεί και ανυπομονώ. Υπάρχει σαφώς συγκίνηση, αλλά το δέος, που καμιά φορά συνοδεύεται από τρόμο, μπορεί να σε εμποδίσει από το να είσαι λειτουργικός.
Πού εντοπίζεις το κέντρο της σκηνοθετικής σου λειτουργίας;
Φαντάζομαι αυτό το καταλαβαίνεις αναδρομικά και σίγουρα δεν είναι δεδομένο. Σίγουρα, με ενδιαφέρει η καθαρότητα της αφήγησης, η απλότητα, ο διπλός χρόνος: η παρατήρηση, η απόλυτη εμπλοκή και πώς αυτές συνυπάρχουν• οι γεωμετρίες των σωμάτων στο χώρο, η μουσικότητα του λόγου, η ρυθμολογία του και πώς αυτή μπορεί να γλιστρήσει στη μουσική, αλλά διατηρώντας την αφηγηματική του ισχύ. Επίσης πώς η ιστορία του ενός γίνεται κοινή εμπειρία και μοιράζεται. Δεν είναι ένα προσωπικό δράμα – είναι ένα οικουμενικό, χορωδιακό δράμα.
Πώς στέκεται ένας νέος σκηνοθέτης απέναντι στο αρχαίο δράμα;
Είναι ένας χώρος έμπνευσης πρώτα-πρώτα γιατί τα ίδια τα κείμενα είναι αριστουργήματα. Δεν έχεις συχνά την τύχη να συναντάς έργα με τόσο αριστοτεχνική και γερή δομή και μαθηματική ακρίβεια. Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις κάτι τόσο ολοκληρωμένο ανοίγονται πάρα πολλοί δρόμοι δημιουργίας.
«Ξαναβλέπεις» την Ελένη μετά τη συνεργασία με την Εφηβική Σκηνή του Εθνικού. Γιατί επιμένεις σε αυτό το έργο;
Δεν είχα κλείσει τους λογαριασμούς μου. Ποτέ με κανένα έργο βέβαια δεν μπορείς να τους κλείσεις ή να πάψει να σε απασχολεί. Αλλά το συγκεκριμένο έχει συγκλονιστικά πολλούς ενδιαφέροντες άξονες. Πρώτα-πρώτα δεν συναντάς συχνά κείμενο με τόσες υφολογικές αλλαγές και παράλληλα με τόσο μεγάλη συνέπεια στην αφήγησή του. Η «Ελένη» διαρκώς μεταμορφώνεται: Από απόλυτη τραγωδία, σε ειρωνικό δράμα, σχεδόν σε μπουλβάρ, σε φάρσα και καταλήγει στο υπαρξιακό δράμα. Το τέλος του φαντάζει αίσιο, αλλά είναι; Ο Ευριπίδης παίζει τόσο με την πολλαπλότητα που δε μπορείς να αποφασίσεις αν τη στιγμή της λύτρωσης του προσώπου, αφού όμως έχει σφαγιάσει όλο το βαρβαρικό λαό, μπορείς να ταυτιστείς και να λυτρωθείς μαζί του.
Πώς διαχειρίζεσαι ένα ήδη ανατρεπτικό έργο;
Εστιάζω στο Χορό. Εξάλλου είναι σαν να λέγεται όλη η ιστορία από την πλευρά του χορού, του πιστού συμπαραστάτη της Ελένης, που μετά την φυγή της, είναι αναγκασμένος να παραμείνει στην Αίγυπτο και να υπομείνει το μαρτύριο της σκλαβιάς. Ο Χορός, απόλυτα ταυτισμένος με την Ελένη, ακριβώς λόγω της κοινής τους μοίρας, παρακολουθεί από κοντά, ελπίζει και προσδοκά μαζί της και στο τέλος «προδομένος» συνεχίζει να υπομένει. Όπως χαρακτηριστικά λένε οι Διόσκουροι στο τέλος «Οι δυσκολίες της ζωής είν’ όλες για τους αφανείς». Κάτι άλλο στο οποίο εστιάζει η παράσταση είναι στην ανάγκη ύπαρξης μιας ανώτερης δύναμης – που εν προκειμένω λέγεται Θεός. Ο Χορός, η Ελένη αλλά και άλλα πρόσωπα του έργου προκειμένου να συνεχίσουν να υπάρχουν, προσεύχονται, περιμένουν, υποτάσσονται μόνο και μόνο γιατί δεν αντέχουν να συμφιλιωθούν με αυτή την υπαρξιακή μοναξιά. Ακόμα κι αν ξέρουν ότι οι Θεοί είναι κυρίως απόντες και παρόντες για να εξυπηρετούν μόνο δικά τους συμφέροντα. Και δημιουργούν έριδες και πολέμους μόνο και μόνο «για να ελαφρώσουν τη μητέρα γη από το βάρος και το πλήθος των θνητών» Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε, υποστηρίζει ο Ευριπίδης, ξέσπασε και ο Τρωικός πόλεμος.
Η οπτική του Ευριπίδη τροφοδότησε και τον Σεφέρη με τον επικό στίχο «Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη». Πώς τον μεταφράζεις στις μέρες μας;
Όπως θεωρώ ότι διαχρονικά μεταφράζεται. Οι άνθρωποι πάντα τυφλωμένοι από πάθη, από λάθος κατευθύνσεις, από αδιαχείριστες καταστάσεις φανατίζονται, καταστρέφονται και καταστρέφουν. Η αφορμή πάντα ελάχιστη σημασία έχει. Είναι σαν να επινοούμε προφάσεις και να κατασκευάζουμε λόγους να ζούμε.
Η επικαιρότητα βρίθει από πολεμικές συρράξεις, συγκρούσεις, εξεγέρσεις. Πάντα θα υπάρχει μια νεφέλη πίσω από ένα πόλεμο ή μια κρίση;
Ναι αλλά θα υπάρχει για να θολώνει το ίδιο το ζήτημα. Οι απαντήσεις και τα συμφέροντα υπάρχουν αλλά μεταμφιέζονται. Αν δεν κρύβονταν για να υπάρξει διάλογος, θα είχαν αποφευχθεί τρομερές γενοκτονίες. Αλλά τώρα περιγράφουμε μια ουτοπική κοινωνία, προσανατολισμένη στην ειρήνη και τη δημοκρατία…
Ο Ευριπίδης αθωώνει την Ελένη, παρουσιάζοντάς τα όλα σαν μια ιστορική παρεξήγηση. Τι θα ευχόσουν να πρόκειται για παρεξήγηση από τη σημερινή συγκυρία κρίσης;
Η κοροϊδία, η ασυνειδησία και το πώς ανεύθυνοι κυβερνώντες παίρνουν στο λαιμό τους τις ζωές ανθρώπων με τέτοια ευκολία.
Info: Ο Δημήτρης Καραντζάς σκηνοθετεί την «Ελένη» του Ευριπίδη που ανοίγει στις 5 Ιουλίου το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Πρωταγωνιστούν οι Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Χαρά Ιωάννου, Γιάννης Κλίνης, Ιωάννα Κολλιοπούλου, Θύμιος Κούκιος, Άρης Μπαλής, Αντώνης Πριμηκύρης, Ελίνα Ρίζου, Δημήτρης Σαμόλης.
Πηγή : Tospirto