Πολύς κόσμος μισεί την performance χωρίς να ξέρει καν τι είναι».
Μέσα σ’ ένα γυάλινο δωμάτιο, στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Μπενάκη της Πειραιώς, η Γιώτα Αργυροπούλου ζει μια ζωή παράλληλη με τη δική της. Κάθε μέρα, για οκτώ ώρες, εδώ και πέντε εβδομάδες. Σε μια προσομοίωση διαμερίσματος (ένα κρεβάτι, ένα κομοδίνο, ένα ξύλινο τραπέζι και μια γεμάτη κανάτα με νερό) υποδέχεται «ένα άτομο τη φορά». Έτσι ονομάζει την performance της – με τις ευλογίες της Μαρίνα Αμπράμοβιτς που την προσκάλεσε στο πρόγραμμα του «As one» – και εξελίσσεται σαν ένα καθημερινό ραντεβού στη διάρρηξη της ιδιωτικότητας. Δυο, μεταξύ τους, άγνωστοι αφήνονται ο ένας στην επιρροή του άλλου και με κάθε πιθανό τρόπο – φιλικό, εχθρικό ή άλλο – μοιράζονται χρόνο και ενέργειες σε κοινή θέα. Απομένουν δυο εβδομάδες μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος και η Γιώτα Αργυροπούλου ζει και περιγράφει την πιο προκλητική εμπειρία της καλλιτεχνικής ζωής της με τον ενθουσιασμό εκείνου που κάθε μέρα αρχίζει κάτι καινούργιο μα και με την κόπωση μιας μεγάλης διάρκειας performance που εγγράφεται στην ψυχή και το σώμα του.
Αισθάνεσαι ως επίλεκτη της Αμπράμοβιτς; Είναι μια κάποια διάκριση όλο αυτό που συμβαίνει;
Επικοινώνησαν μαζί μας οι συνεργάτες της Μαρίνα Αμπράμοβιτς από το ΜΑΙ αλλά και τον ΝΕΟΝ, με αφορμή τις ιδέες που τους στείλαμε και τις δουλειές που είχαμε ήδη πραγματοποιήσει στο θέατρο με την ομάδα μας blindspot – τις οποίες πραγματοποιούμε καλλιτεχνικά μαζί με τον σκηνοθέτη Μιχάλη Κωνσταντάτο. Χάρηκα πολύ που σε τόσο δύσκολες εποχές, μία διεθνής καλλιτέχνης τέτοιας ακτινοβολίας μας επέλεξε να είμαστε μέρος αυτού που ετοίμαζαν και μας κάλεσαν να συζητήσουμε τις ιδέες μας. Κόντρα στην εποχή, έγινε πραγματικότητα η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή έκθεση performance και μάλιστα στην Αθήνα. Ναι, σίγουρα το νιώθω σαν μια διάκριση όλο αυτό και μάλιστα έχει εξελιχθεί σε μια πραγματικά ενδιαφέρουσα και έντονη καλλιτεχνική εμπειρία.
Τι σου έχει πει η ίδια για τη δουλειά που παρουσιάζεις στο Μπενάκη;
Το συγκεκριμένο πρότζεκτ, το βλέπουμε να εξελίσσεται κάθε μέρα και σε κάτι διαφορετικό, λόγω της διαδραστικής του φύσης. Kαι αυτό είναι κάτι που αρέσει πολύ σε όλους μας και ακόμα μας ιντριγκάρει για να δούμε που αλλού πρόκειται να πάει. Η Αμπράμοβιτς έχει παρακολουθήσει στενά το έργο μου από την αρχή της σύλληψης του μέχρι σήμερα και πάντα με ενθάρρυνε να εμπιστευτώ τη δύναμη μου ως performer.
Εσύ, με τη σειρά σου, τι εκτιμάς στη Μαρίνα Αμπράμοβιτς;
Μια γυναίκα που ξεκίνησε από το Βελιγράδι και κατέκτησε τον κόσμο της τέχνης εφευρίσκοντας τη δική της γλώσσα εικαστικά, είναι κάτι αξιοθαύμαστο από μόνο του. Η ευρηματικότητα και η αφοσίωση της σε αυτό που κάνει είναι κάτι που δεν μπορεί να σε αφήσει ανεπηρέαστο, ειδικά όταν έρχεσαι σε επαφή μαζί της.
Θεωρούσες την performance ένα είδος ελίτ παραστατικής τέχνης μέχρι σήμερα; Τι άλλαξε (αν άλλαξε);
Δυστυχώς, όλες οι εικαστικές τέχνες δεν έχουν το «μεγάλο» κοινό που μπορεί να έχει ο κινηματογράφος ή η μουσική – και ειδικά στην χώρα μας. Η τέχνη της performance μάλιστα είναι μια ακόμη πιο παρεξηγημένη υπόθεση και αρκετά «κακοποιημένη» ως όρος αλλά και ως μορφή τέχνης. Πολύς κόσμος μάλιστα μισεί την performance χωρίς να ξέρει καν τι είναι σε βάθος. Αυτό που αλλάζει τα πράγματα στις μέρες μας είναι, ότι όλο και περισσότερα μουσεία συμπεριλαμβάνουν την performance στο πρόγραμμα τους και όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες διαφορετικής αφετηρίας καταπιάνονται με αυτήν• οπότε σιγά-σιγά γίνεται κάτι πιο προσιτό και γνώριμο σε καλλιτέχνες και κοινό. Όταν μάλιστα ο κόσμος έχει την τύχη να δει μία performance που του αρέσει ή που κινητοποιεί κάτι μέσα του, τότε καταλαβαίνουμε όλο και περισσότερο τη δύναμη αυτής της πράξης.
Ποια ήταν, μέχρι τώρα, η πιο αναπάντεχη «συνάντηση» στο πλαίσιο της performance σου;
Υπάρχουν αρκετές στιγμές που η επικοινωνία με τον θεατή, ο οποίος μπαίνει στο διπλανό δωμάτιο, γίνεται τόσο προσωπική και πρωτότυπη, που πάντα με εκπλήσσει πόσο οικεία και όμορφα μπορείς να νιώσεις με έναν εντελώς άγνωστο άνθρωπο. Αντίστοιχα έχουν δημιουργηθεί και πολλές άβολες και αρνητικές στιγμές. Άνθρωποι που προσπαθούν να σε κάνουν να νιώσεις άσχημα με όποιον τρόπο μπορούν. Έτσι έχω βιώσει από μεγάλες εκδηλώσεις αγάπης και συμπάθειας, ανθρώπους που με επισκέπτονται επανειλημμένα και άλλους που μου γράφουν ποιήματα μέχρι επισκέπτες που μου πετάνε αντικείμενα επειδή δεν τους δίνω την προσοχή που θέλουν, που προσπαθούν να μου δώσουν διαταγές ή που κάνουν βασανιστικούς ήχους για να με προκαλέσουν. Το πιο σημαντικό όμως για μένα είναι ότι, ακόμη και σε αυτές τις στιγμές, βλέπω το έργο μας να λειτουργεί και να αντικατοπτρίζει αληθινές στιγμές των ανθρώπινων σχέσεων.
Υπάρχουν, δηλαδή, ζόρικες στιγμές στο κομμάτι της αλληλεπίδρασης.
Το χειρότερο κομμάτι, μέχρι στιγμής, είναι όταν η συμπεριφορά ενός επισκέπτη σε φέρνει σε επαφή με τις σκοτεινές περιοχές του εαυτού σου. Είναι το χειρότερο μου και συνάμα ομολογώ είναι μια πολύ δυνατή εμπειρία. Όταν κάποιος γίνεται επιθετικός ή προσπαθεί να σου ασκήσει έλεγχο μέχρι εξάντλησης, η επαφή μας αυτόματα μετατρέπεται σε κάτι αρκετά επικίνδυνο που ανά πάσα στιγμή μπορεί να πυροδοτήσει κάτι απρόβλεπτο και σκοτεινό. Να πω επίσης, ότι μέσα σε αυτά τα δωμάτια μέχρι στιγμής έχουμε κλάψει από χαρά ή συγκίνηση, έχουμε απλά παίξει, έχουμε αδιαφορήσει ο ένας για τον άλλον, αλλά έχουμε κάνει και επίθεση μεταξύ μας χωρίς προηγούμενο, που είμαι σίγουρη ότι στο τέλος κανείς μας δεν πίστευε γιατί είχε πάει τόσο μακριά και τόσο άσχημα αυτή η επαφή-επίσκεψη. Όλα είναι πιθανά να συμβούν όταν κάποιος μπαίνει στο διπλανό δωμάτιο, αυτή είναι η αλήθεια. Αλλά μου έχει κάνει επίσης εντύπωση πόσο αλλάζω μέσα από αυτή τη διαδικασία, πόσο διαφορετικά ένιωθα ή αντιδρούσα τις πρώτες μέρες και πόσο διαφορετικά σήμερα που έχουμε μπει αισίως στην πέμπτη εβδομάδα.
Τι συμβαίνει στους ανθρώπους όταν μπαίνουν στο δωμάτιο μαζί σου και τι συμβαίνει σε σένα;
Στην ουσία, ο κάθε άνθρωπος αναπαράγει άθελα του τις συνήθειες του, προσπαθεί να έρθει σε επαφή μαζί μου ή και όχι, με τον τρόπο που ξέρει και κάνει στη ζωή του: Φιλικά, επιθετικά, θυμωμένα, με αγάπη, δειλά ή θαρραλέα, τρελά ή ακολουθώντας τους κανόνες. Από εκεί και πέρα, αυτό που συμβαίνει μέσα στα δύο αυτά δωμάτια εξαρτάται επίσης από την επαφή μας, και την ίδια συνθήκη – δύο άγνωστοι άνθρωποι που έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά και μάλιστα μπροστά στο κοινό.
Τι προλαβαίνεις να καταλάβεις για τον άγνωστο που έχεις κάθε φορά απέναντι σου στο διάστημα αυτού του τόσου προσωπικού χρόνου; Μοιάζει με… επίσκεψη στον ψυχολόγο;
Η επαφή με τον κάθε επισκέπτη είναι αρκετά προσωπική πράγματι, εξ’ ου και ο τίτλος του έργου, και πολλοί άνθρωποι προβάλουν πάνω μου δικά τους πρόσωπα ή καταστάσεις – ένα αγόρι προχθές μου είπε ότι του θύμιζα όλα τα αγαπημένα του πρόσωπα που του λείπουν και μου εκμυστηρεύτηκε πράγματα σαν να ήμουν ένας από αυτούς. Η συνθήκη του έργου δημιουργεί πολλές φορές μία πρωτόγνωρη οικειότητα και γεννάει διάφορα συναισθήματα, ίσως γι’ αυτό να την παρομοιάζεις και εσύ με μία επίσκεψη στον ψυχολόγο. Περνάμε με τον επισκέπτη κάποιο χρόνο μαζί με όποιον τρόπο διαλέξουμε οι δυο μας – πολλές φορές κάνοντας πολλά διαφορετικά πράγματα και άλλες φορές τίποτα απολύτως – χωρίς όμως η συνάντηση μας να αποβλέπει σε έναν συγκεκριμένο στόχο. Υπάρχουν φορές όμως που η συνάντηση μας γίνεται σαν ένα ταξίδι στο υποσυνείδητο. Άλλοτε ξεκινάει από μια καθημερινή χαλαρή πράξη για να καταλήξει σε ένα βίαιο σκοτάδι και άλλες πάλι συμβαίνει το αντίθετο – μία συνάντηση που μοιάζει δύσκολη στην αρχή καταλήγει στο τέλος σε μια όμορφη, τρυφερή εμπειρία.
Αλήθεια, πώς είναι να μην μιλάς για οκτώ ώρες κάθε μέρα; Το σώμα σου είναι η επικοινωνία σου;
Αποδείχτηκε πιο εύκολο απ’ ότι περίμενα να μην μιλάω όλες αυτές τις ώρες και μάλιστα μου είναι και αρκετά ευχάριστο. Από την αρχή είχα αποφασίσει να μην μιλάω στους θεατές ώστε να χρειαστεί να εφεύρουμε άλλους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ μας πέρα από τον λόγο. Κι αυτό έχει λειτουργήσει με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο μέχρι στιγμής.
Είχες το φόβο ότι δεν θα τα καταφέρεις; Ή ότι θα σε προδώσουν οι αντοχές σου;
Ναι, φυσικά. Το να κάνεις μία performance κάθε μέρα 8 με 10 ώρες για επτά εβδομάδες είναι μία τρομερά απαιτητική διαδικασία που δεν μπορείς να ξέρεις από την αρχή αν θα τα καταφέρεις ή όχι, ειδικά αν το κάνεις για πρώτη φορά. Και όντως είναι πραγματικά δύσκολη υπόθεση αλλά ταυτόχρονα και μια απίστευτη εμπειρία. Πάντως είναι μια κατάσταση που χρειάζεται προδιαγραφές, δηλαδή κόσμο που να σε περιστοιχίζει και να σε στηρίζει για να το κάνεις. Εμείς στην περίπτωση μας έχουμε την ομάδα του ΝΕΟΝ και του ΜΑΙ που είναι μαζί μας διαρκώς και μας βοηθούν με κάθε τρόπο.
Η κούραση είναι ζητούμενο για έναν καλλιτέχνη;
Πρώτη φορά ανακαλύπτω τόσο καθαρά ως καλλιτέχνις τη δύναμη της υπομονής – της υπομονής στην απίστευτη κούραση, στην εξουθένωση, στο σημείο που λες ότι δεν έχει άλλο. Πολλές φορές, οι ώρες περνάνε πολύ αργά και νιώθεις κάθε μισάωρο πάνω σου βαριά και όλη την κούραση που επιφέρει. Νομίζω ότι ο κάματος και η επαναληπτική τριβή πάνω στο θέμα σου καλλιτεχνικά, κρύβει ωστόσο μία απίστευτη δύναμη που καλείσαι να την ανακαλύψεις. Τη στιγμή που περνάς πέρα από τις αντοχές σου και βρίσκεσαι σε μια πρωτόγνωρη, άγνωστη κατάσταση, τότε γεννιέται κάτι καινούργιο που έχεις κάνει πολύ κόπο για να το φτάσεις και να το βιώσεις. Κι αυτό είναι ανεκτίμητο.
Σκέφτηκες να αφοσιωθείς αποκλειστικά στην performance ή η ηθοποιός του λόγου διαμαρτύρεται μέσα σου;
Προσωπικά δεν διαφοροποιώ τις δουλειές που κάνω ανάλογα με τις εκφραστικές απαιτήσεις τους. Για μένα όλα ξεκινούν από την ίδια δημιουργική πηγή μέσα μου• απλώς σε κάθε δουλειά καλούμαι να επιστρατεύσω διαφορετικά εκφραστικά μέσα. Μου αρέσει να δοκιμάζω διαφορετικά πράγματα, και για μένα όλα αυτά απαιτούν τη συνεργασία της σωματικής έκφρασης και της φαντασίας. Οπότε δεν νομίζω ότι θα έκανα μόνο ένα από τα δύο για πάντα.
Πώς αντιμετωπίζεις τις πολιτικές performance, για παράδειγμα της περφόρμανς με αφορμή το προσφυγικό;
Πραγματικά αυτό έχει να κάνει κατά περίπτωση καλλιτέχνη. Προσωπικά μου αρέσουν οι πιο έμμεσες αναφορές στα πολιτικά θέματα οι οποίες μετουσιώνονται μέσα από μια καλλιτεχνική ιδέα, ωστόσο έχω δει έργα-ντοκουμέντο που ήταν πολύ καλά και που προκαλούσαν πολλές σκέψεις. Από την άλλη, έχω διαβάσει για άλλα που δεν θα πήγαινα καν να τα δω γιατί δεν με πείθουν οι προθέσεις τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Άι Γουέι Γουέι για μένα. Κάθε φορά που ασχολείται με το προσφυγικό ζήτημα νιώθω έντονα ότι το κάνει για λόγους αυτοπροβολής και διαφήμισης της ανθρωπιστικής ευαισθησίας του.
Πώς στέκεσαι απέναντι στο είδος της performance που λειτουργεί με κεντρικό άξονα την πρόκληση; Κατατάσσεις και τον Γιαν Φαμπρ σε αυτή την κατηγορία;
Πράγματι υπάρχουν καλλιτέχνες που τους αρέσει να προκαλούν και να γίνονται το αντικείμενο συζήτησης γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο – αν και αυτό δεν λειτουργεί πάντα ηθικά ή ανήθικα, δηλαδή μπορεί το έργο του καλλιτέχνη αυτού να εξακολουθεί να είναι καλό. Όταν κάποιος καλλιτέχνης έχει κάτι να πει με το έργο του, προσωπικά δεν με ενδιαφέρει με ποιον τρόπο επιλέγει να το κάνει – αν θα είναι δηλαδή ακραίος ή πιο γαλήνιος στην έκφραση του. Ο Γιαν Φαμπρ είναι ένας σημαντικός καλλιτέχνης και το έργο του διαφεύγει χαρακτηρισμών και κατατάξεων. Προσωπικά δεν με σοκάρει, δεν το βρίσκω προκλητικό με αρνητικό τρόπο. Οι ιδέες του είναι αρκετά δυνατές εικαστικά και υπερισχύουν αυτού.
Θεωρείς λοιπόν, υποκριτικό το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα κοινού που δεν παρακολουθεί performance δήλωσε σοκαρισμένο από μικρά αποσπάσματα των παραστάσεων του που προβλήθηκαν στην τηλεόραση;
Δεν θα έδινα καμία σημασία και βαρύτητα στη γνώμη κάποιου ανθρώπου σχετικά με την έκθεση, από τη στιγμή που δεν έχει κάνει τον κόπο να την επισκεφθεί – δεν μπορείς να έχεις άποψη από μικρά αποσπάσματα στην τηλεόραση, αυτό είναι αυτονόητο. Απλά η performance είναι κάτι σαν το «κακό» παιδί της τέχνης, πολλοί άνθρωποι δεν ξέρουν αν πρέπει να την πάρουν ακόμη στα σοβαρά ή όχι, ενώ άλλοι την «φοβούνται» και την κατακρίνουν απλά γιατί δεν την καταλαβαίνουν. Είναι λογικές αντιδράσεις όλες αυτές και το μόνο αντίδοτο είναι η εξοικείωση και η εκπαίδευση. Και φυσικά οι τακτικές επισκέψεις στα μουσεία. Δεν μπορεί κάποιος να έχει άποψη για την performance μέσα από βιβλία, φωτογραφίες ή αποσπάσματα στην τηλεόραση.
Θα έκανες μια performance σε ένα δημόσιο χώρο ή μπροστά από ένα κυβερνητικό κτίριο;
Δεν νομίζω γιατί δεν με εμπνέουν καλλιτεχνικά να συνδιαλλαγώ μαζί τους. Σε δημόσιο χώρο όμως ναι, θα υπήρχαν πολλά σημεία που θα επέλεγα μέσα στην πόλη, γιατί είναι σημεία ζωντανά γεμάτα από τη διαφορετική ενέργεια του κόσμου.
Πηγή: Tospirto